ESCUTATÓRIA / AŬSKULTARTO (KRONIKO DE RUBEM ALVES)

Sempre vejo anunciados cursos de oratória. Nunca vi anunciado curso de escutatória. Todo mundo quer aprender a falar. Ninguém quer aprender a ouvir. Pensei em oferecer um curso de escutatória. Mas acho que ninguém vai se matricular. Escutar é complicado e sutil. Diz Alberto Caeiro que "não é bastante não ser cego para ver as árvores e as flores. É preciso também não ter filosofia nenhuma". Filosofia é um monte de idéias, dentro da cabeça, sobre como são as coisas. Para se ver, é preciso que a cabeça esteja vazia. Parafraseio o Alberto Caeiro: "Não é bastante ter ouvidos para ouvir o que é dito; é preciso também que haja silêncio dentro da alma". Daí a dificuldade: a gente não agüenta ouvir o que o outro diz sem logo dar um palpite melhor, sem misturar o que ele diz com aquilo que a gente tem a dizer. Como se aquilo que ele diz não fosse digno de descansada consideração e precisasse ser complementado por aquilo que a gente tem a dizer, que é muito melhor. Nossa incapacidade de ouvir é a manifestação mais constante e sutil de nossa arrogância e vaidade: no fundo, somos os mais bonitos... Tenho um velho amigo, Jovelino, que se mudou para os Estados Unidos estimulado pela revolução de 64. Contou-me de sua experiência com os índios. Reunidos os participantes, ninguém fala. Há um longo, longo silêncio. (Os pianistas, antes de iniciar o concerto, diante do piano, ficam assentados em silêncio, abrindo vazios de silêncio, expulsando todas as idéias estranhas.). Todos em silêncio, à espera do pensamento essencial. Aí, de repente, alguém fala. Curto. Todos ouvem. Terminada a fala, novo silêncio. Falar logo em seguida seria um grande desrespeito, pois o outro falou os seus pensamentos, pensamentos que ele julgava essenciais. São-me estranhos. É preciso tempo para entender o que o outro falou. Se eu falar logo a seguir, são duas as possibilidades. Primeira: "Fiquei em silêncio só por delicadeza. Na verdade, não ouvi o que você falou. Enquanto você falava, eu pensava nas coisas que iria falar quando você terminasse sua (tola) fala. Falo como se você não tivesse falado". Segunda: "Ouvi o que você falou. Mas isso que você falou como novidade eu já pensei há muito tempo. É coisa velha para mim. Tanto que nem preciso pensar sobre o que você falou". Em ambos os casos, estou chamando o outro de tolo. O que é pior que uma bofetada. O longo silêncio quer dizer: "Estou ponderando cuidadosamente tudo aquilo que você falou". E assim vai a reunião. Não basta o silêncio de fora. É preciso silêncio dentro. Ausência de pensamentos. E aí, quando se faz o silêncio dentro, a gente começa a ouvir coisas que não ouvia. Eu comecei a ouvir. Fernando Pessoa conhecia a experiência, e se referia a algo que se ouve nos interstícios das palavras, no lugar onde não há palavras. A música acontece no silêncio. A alma é uma catedral submersa. No fundo do mar - quem faz mergulho sabe - a boca fica fechada. Somos todos olhos e ouvidos. Aí, livres dos ruídos do falatório e dos saberes da filosofia, ouvimos a melodia que não havia, que de tão linda nos faz chorar. Para mim, Deus é isto: a beleza que se ouve no silêncio. Daí a importância de saber ouvir os outros: a beleza mora lá também. Comunhão é quando a beleza do outro e a beleza da gente se juntam num contraponto.

"Mi ĉiam vidas anoncataj kursojn pri oratorarto, sed mi neniam vidis anoncata kurson pri aŭskultarto. Ĉiuj deziras lerni paroli... Neniu volas lerni aŭskulti. Mi intencis oferti kurson pri aŭskultarto, sed mi pensas, ke neniu enskribiĝos. Aŭskulti estas malsimple kaj subtile. Diras Alberto Caeiro, ke... “ne sufiĉas ne esti blinda por vidi la arbojn kaj la florojn. Ankaŭ estas necese havi nenian filozofion.” Filozofio estas monto da ideoj, en la kapo, pri kiaj estas la aferoj. Por ke oni vidu, estas necese, ke la kapo estu malplena. Mi parafrazas Alberto Caeiro: Ne sufiĉas havi aŭdpovon por aŭdi tion, kio estas dirata. Ankaŭ estas necese, ke estu silento en la animo. Jen estas do la malfacilaĵo: Oni ne paciencas aŭdi tion, kion alia diras. Oni tuj esprimas pli bonan opinion... miksante tion, kion la alia diris kun tio, kion oni havas por diri, kvazaŭ tio, kion la alia diris ne estas inda je trankvila atento, kaj do bezonas esti kompletigata per tio, kion oni havas por diri, kio estas multe pli bona. Nia senkapableco aŭdi estas la manifestiĝo pli konstanta kaj subtila de nia aroganteco kaj vantemo. En la fundo, ni estas la plej belaj... Mi havas iaman amikon nomatan Jovelino, kiu transloĝiĝis al Usono, stimulite de la revolucio de 1964. Li rakontis al mi sian sperton kun la indianoj: kiam ili eksidis en kunveno, neniu parolis. Estis longa... longa silento. (La pianistoj sidas en silento antaŭ la piano... malfermante malplenojn da silento... forpelante ĉiajn strangajn ideojn.). Ĉiuj fariĝas silentaj, atende al iu esenca penso... Subite iu parolas. Mallonge. Ĉiuj aŭdas lin. Post lia parolo, nova silento. Paroli tuj poste estus granda malrespekto, ĉar la alia ĵus elparolis sian penson... penson, kiun li juĝis esenca. Ili estas strangaj al mi. Necesas tempo, por kompreni tion, kion la alia diris. Se mi parolos tuj poste, estos du eblecoj. Unue: Mi restis en silento nur pro ĝentileco. En la vero, mi ne aŭdis tion, kion vi diris. Dum vi parolis, mi pensis pri la aferoj, kiujn mi diros, tuj kiam vi finos vian (stultan) diron. Mi parolos kvazaŭ vi ne estas parolinta. Due: Mi aŭdis tion, kion vi diris. Sed, tamen, kion vi diris kiel novaĵon, tion mi jam estis pensinta antaŭ longe. Ĝi estas malnovaĵo al mi, tiel, ke mi eĉ ne bezonas pensi pri tio, kion vi ĵus diris. En ambaŭ okazoj mi konsideras vin stultulo. Tio estas pli malbona ol vangofrapo. La longedaŭra silento diras la jenon: mi atente pripensas ĉion, kion vi parolas. Kaj tiel daŭras la kunsido. Ne sufiĉas la ekstera silento. Estas necesa la interna silento. Seniĝo je pensoj. Kiam okazas la interna silento, tiam oni ekaŭdas aferojn, kiujn li ne estis aŭdanta. Mi komencis aŭdi. Fernando Pessoa konis tiun sperton... kaj aludis ion, kion oni aŭdas en la intertempoj inter la vortoj... en la spaco kie ne estas vortoj. La muziko okazas en la silento. La animo estas subakva katedralo. En la fundo de la maro, kiu subakviĝadas, tiu scias, ke la buŝo restas fermita. Ni estas nur vidoj kaj aŭdoj. Tiam, liberiĝintaj de la bruoj de la babilado kaj de la scioj de la filozofio, ni aŭdas la melodion, kiu antaŭe ne estis... kiu, pro tia beleco, igas nin plori. Laŭ mi, Dio estas tio: la beleco aŭdita en la silento. Pro tio estas grave scii aŭdi la aliajn: la beleco loĝas tie ankaŭ. Kuneco estas tiam, kiam la beleco de la alia kaj la beleco de oni sin ligas en kontrapunkto. "