DULINGVA RAPIDA VORTARO PORTUGALA-ESPERANTO - AKTUALIGO EL APRILO 2025

    REFERÊNCIAS: ESPERANTO PORTUGUÊS PORTUGALA DICIONÁRIO VORTARO GLOSSÁRIO GLOSARO TERMINARO TRADUZIR TRADUÇÃO

AMAXOFOBIA (Medo intenso de dirigir ou estar dentro de um veículo, podendo causar ansiedade e pânico. // Timego pri stirado aŭ estado en veturilo, kio povas kaŭzi anksion kaj panikon.) = STIRTIMEGO; ENVETURILOTIMEGO

ANTOFAGASTA (Comuna e cidade do norte do Chile, capital da Província de Antofagasta e capital da Região de Antofagasta, a 1371,48 km de Santiago, capital do Chile. // Komunumo kaj urbo en la nordo de Ĉilio, ĉefurbo de la Provinco Antofagasto kaj ĉefurbo de la regiono Antofagasto, je 1371,48 km for de Santiago (la ĉefurbo de Ĉilio). ) = ANTOFAGASTO

AREPA (prato de massa de pão feito com milho moído ou com farinha de milho pré-cozido nas culinárias populares e tradicionais da Bolívia, Colômbia, Venezuela e Panamá (onde é conhecido como tortilla e changa), com vários recheios. // Panpastaĵo farita el muelita maizo aŭ el antaŭkuirita maizfaruno, kutima en la popularaj kaj tradiciaj kuirartoj el Bolivio, Kolombio, Venezuelo kaj Panamo (kie ĝi estas konata kiel tortiljo kaj ĉango), kun variaj plenigaĵoj.) = Arepo

BIOASSINATURA (Ou biomarcador, bioindicador: indicativo de atividade biológica presente ou passada e, em geral, consistente no produto do metabolismo de organismos vivos, em outras palavras, tratando-se de algum traço, elemento ou característica que indique que há ou houve vida num determinado planeta ou satélite, a exemplo do oxigênio, um gás abundante na atmosfera terrestre, que é considerado uma bioassinatura de nosso planeta, pois é produzido por organismos fotossintetizantes. // Aŭ biomarkilo, bioindikilo: indikilo de nuna aŭ pasinta biologia aktiveco, ĝenerale konsistanta el la produkto de metabolismo de vivaj organismoj, aŭ, alivorte, iu trajto, elemento aŭ karakterizo montranta vivon en certa iu planedo aŭ satelito, ekzemple, oksigeno (gaso abunda en la tera atmosfero, konsiderata bio-subskribo de nia planedo, ĉar produktita de fotosintezantaj organismoj).) = BIOMARKILO; BIOINDIKILO; BIOSUBSKRIBO; BIOSIGNATURO

BLEFAROPLASTIA (Cirurgia estética destinada a remover a pele enrugada e descaída das pálpebras. // Kosmetika kirurgio celanta forigi faltan kaj pendantan haŭton de sur la palpebroj.) = PALPEBROPLASTIO

BÓSFORO (Estreito que liga o mar Negro ao mar de Mármara e marca o limite dos continentes asiático e europeu na Turquia. // Markolo liganta la Nigran Maron al la Maro Marmoro, kaj markanta la limon de la azia kaj eŭropa kontinentoj en Turkio.) = BOSFORO

BURACO (ou biriba, canastra: Jogo de cartas que foi inventado nos anos 40, no Uruguai. // Kartludo inventita en la 40-aj jaroj en Urugvajo.) = BURAKO

CAFOFO (Casa pequena e pobre, barraco; casebre desarrumado, bagunçado. // Malgranda kaj malriĉa domo; malorda / misaranĝita dometo.) = LOĜEJ(AĈ)ETO

CALDEIRADA (No Brasil, moqueca acrescida de vários Frutos do Mar. // En Brazilo, mokeko aldonita de diversaj marfruktoj.) = FIŜKUIRAĴO; (MULT)MOKEKO

CARDINALÍCIO (Ou cardinalesco: relativo ou pertencente a cardeal (ecles). // Aŭ kardinaleska: rilata aŭ apartenanta al eklezia kardinalo.) = KARDINALA

CHUKUDU (Veículo artesanal de duas rodas usado no leste da República Democrática do Congo, feito de madeira e usado para o transporte de cargas. // Manarta du-rada veturilo uzata en la oriento de la Demokratia Respubliko Kongo, farita el ligno kaj uzata por kargotransporto.) = ĈUKUDUO

COLÉGIO DOS CARDEAIS (Ou colégio cardinalício: anteriormente chamado de Sacro Colégio, o conjunto de cardeais da Igreja Católica. // Aŭ kardinala kolegio: iam nomita Sankta Kolegio, la aro de kardinaloj de la Katolika Eklezio.) = KOLEGIO DE LA KARDINALOJ; KARDINALARO

CORREDOR BIOCEÂNICO (Ou rota bioceânica: projeto de Integração da Infraestrutura Regional Sul-Americana (IIRSA), que visa interligar, por trem, os litorais do Oceano Atlântico e do Oceano Pacífico no Cone Sul da América do Sul. // Aŭ vojo duoceana: projekto de la Sudamerika Regiona Infrastrukturo-Integriĝo, kiu celas kunligi, per trajno, la marbordojn de la Atlantika kaj Pacifika Oceanoj en la Sud-Konuso de Sudameriko.) = DUOCEANA INTERVOJO

CRAVEIRA (Orifício através do qual se introduz o cravo em uma ferradura. // Truo, per kiu oni enmetas najlon en ferŝuon.) = Najloseruro; (Ou paquímetro: Medida usada para determinar a altura de uma pessoa. //  Mezurilo por difini la altecon de persono.) =  ALTECOMEZURILO

CRIME DO COLARINHO BRANCO (ou crime corporativo: Crime não-violento, financeiramente motivado, cometido por profissionais de negócios ou do governo. // Neperforta, finance motivita krimo, farita de negocaj aŭ registaraj profesiuloj.) = BLANK-KOLUMULA KRIMO

DANÇAR COMO NINGUÉM (Dançar como poucos, dançar melhor do que qualquer outra pessoa. // Danci neimiteble bele / bone.) = DANCI BELE / BONE UNIKE; DANCI PLI BELE / BONE OL IU AJN ALIA

DEIXAR DINHEIRO NA MESA (Perder em jogo de aposta. // Perdi en vetludo.) = PERDI / MALGAJNI VETLUDON

DESCONTAR EM ALGUÉM (Em outrem que não o ofensor. // Transvenĝi sin kontraŭ iu, kiu ne estas la ofendinto.) = (TRANS)VENĜI SIN KONTRAŬ IU ALIA

DESDOBRAR-SE (No sentido de trabalhar muito dedicadamente. // Labori tre sindone; sindediĉi.) = SINDONE LABOREGI

DISPENSADOR DE ÁGUA (ou refrigerador de água, bebedouro: Máquina usada para resfriar e liberar água refrigerada para beber. // Maŝino uzata por malvarmigi kaj liberigi malvarmigitan akvon por trinki.) = FRIDA AKVOMAŜINO / AKVOTRINKUJO

DISTENDER (Estender(-se) muito, para diversas direções; alongar(-se), encompridar(-se). // Plilongigi; disetendi; plilongiĝi; disetendiĝi.) = PLILONGIGI; DISETENDI; PLILONGIĜI; DISETENDIĜI

DUPLISTA (Quem participa de uma dupla em jogo, interpretação musical ou cênica etc. // Tiu, kiu partoprenas duopon en ludo, muzika aŭ sceneja interpretado.) = DUOPANO

É PEGAR, OU LARGAR! (Pressão que se faz para que alguém escolha uma oportunidade aparentemente proveitosa, imediatamente. // Premo, por ke iu elektu ŝajne profitodonan oportunon, tuje.) = PROFITU, AŬ NE, DECIDU TUJE!

ECLESIA (Principal assembleia da democracia ateniense na Grécia Antiga, sendo uma assembleia popular, aberta a todos os cidadãos do sexo masculino, com mais de vinte e um anos que tivessem prestado pelo menos dois anos de serviço militar e que fossem filhos de pai e mãe natural da pólis, atuando no âmbito da política externa e detendo poderes de governação relativos à legislação, judiciais e executivos, como por exemplo, decidindo a destituição de magistrados e também fiscalizando todos aqueles que detinham cargos de poder, de modo a que não abusassem do mesmo e desempenhassem as suas incumbências o melhor possível. // Ĉefa kunsido de la antikva greka atena demokratio, populareca kunveno malfermita al ĉiuj viroj-civitanoj pli ol 21-jaraj, kiuj plenumis almenaŭ dujaran militan servon kaj estis filoj de gepatroj de la poliso, funkcianta en eksterlanda politiko kaj posedanta regadajn potencojn rilatajn al leĝdonado, juĝopovo kaj ekzekutivo, ekzemple, decidante pri la eksigo de juĝistoj, krom superkontroli ĉiujn posedantajn oficejojn, por ke ili ne misuzu sian aŭtoritaton kaj plenumu siajn devojn plej efike.) = EKLESIO

ENTRAR EM PÂNICO (Desesperar-se por grande medo. // Malesperi pro timego.) = EKTIMEGI; SENTI / SUFERI / SPERTI / TRAVIVI PANIKON; FALI EN PANIKON; PANIKIĜI

ESCALAR (No sentido popular de ampliar, aumentar, propagar. // En la populara signifo plivastigi, pligrandigi, disvastigi.) = PLIVASTIGI, PLIGRANDIGI, DISIGI

ESCANGOTADO (Com o pescoço torcido ou descogotado. // Kolturnita aŭ senkapa; nuk-dolora; kol-dolora; tortikola.) = KOLTORDITA; KAPOKLINITA; NUK-DOLORA; KOL-DOLORA; TORTIKOLA; (Desarrumado, fora do padrão, rasgado, esculhambado.) Misaranĝita; mizerstata; mizersituacia; malbonstata; malbonsituacia.) = MISARANĜITA; MIZERSTATA; MIZERSITUACIA; MALBONSTATA; MALBONSITUACIA

ESFREGÃO (Vassoura de esfregar. // Balailo por froti.) = FROTBALAILO; VIŜBALAILO

ESPELHO-D'ÁGUA (Superfície contínua de água exposta à atmosfera e visível de uma determinada altitude, correspondendo à área ocupada por um corpo d'água — lago, lagoa, reservatório de barragem etc. // Kontinua akva surfaco rigardanta al la atmosfero kaj videbla el certa alteco, korespondanta al la areo okupata de akva etendejo — lago, lageto, bar-digo ktp.) = REFLEKTOBASENO; REFLEKTOAKVEJO

ESPETACULAR (Muito bonito de se ver, maravilhoso (sobre espetáculo, show). // Tre multe spektinda; tre mirinda (pri spektaklo). ) = SPEKTAKLORIĈA

ESTRIGIFORMES (Aves da ordem Strigiformes, que inclui aves de rapina, tais como corujas, mochos e murucututu. // Birdoj de la ordo Strigformaj, kiu inkluzivas rabobirdojn, kiel strigo, gufo kaj aliaj.) = STRIGOFORMAJ BIRDOJ

EULOGIA (Termo equivalente a uma bênção, tendo sido aplicado no uso eclesiástico para um objeto abençoado. // Termino signifanta benon, aplikata en eklezia uzo por benita objekto.) = EŬLOGIO

FASCÍCULO DE LUZ (Feixe estreito e direcionado de raios luminosos, caracterizado por sua direcionalidade e, em alguns casos, coerência e alta intensidade. // Mallarĝa kaj celo-orientita lumradiofasko, karakterizita de direkteco kaj, en kelkaj kazoj, kohereco kaj granda intenseco.) = LUMFASKETO

FERNET (Bebida alcoólica amarga obtida por meio da maceração no álcool de diversas ervas e raízes medicinais, entre elas o ruibarbo, a gentiana, a quinina, o aloés e o agárico, sendo usada como digestivo e tônico. // Amara alkohola trinkaĵo farita per macerado en alkoholo de diversaj kuracaj herboj kaj radikoj, inkluzive de rabarbo, genciano, kinino, aloo kaj agariko, uzata kiel digestigilo kaj toniko.) = FERNETO

FREELANCER (ou, popularmente, freela, frila: Trabalhador autônomo que se autoemprega em diferentes empresas. // Sendependa laboristo kiu memstare laboras por diversaj entreprenoj.) = SENDEPENDA / LIBERA / AŬTONOMA LABORISTO; LIBERPROFESIULO

GLAMPING (Junção de glamouroso e camping, que descreve um estilo de acampamento com comodidades. // Kunigo de ĉarma kaj kampado, priskribanta luksan kampadmanieron.) = LOGKAMPADEJO; ĈARMKAMPADEJO

GREI (Rebanho de gado miúdo; grupo de animais de mesma espécie vivendo juntos. // Aro de samspeciaj bestoj kune vivantaj.) = BRUTARETO; GREGO; BOVARETO; (Partido; sociedade; grêmio: Grupo organizado. // Partio; Societo; Grupo; Asocio; Klubo.)  PARTIO; SOCIETO; GRUPO; ASOCIO; KLUBO; GREGO

HERÁLDICA (Ou armaria: sistema de identificação visual e simbolismo criado na Europa no século XII, baseado nos brasões de armas ou escudos; a arte de elaborar os brasões e a ciência que estuda suas regras, formas, tradições, simbolismos e significados históricos, políticos, culturais e sociais. // Sistemo de videbla identigo kaj simbolismo kreita en Eŭropo en la 12-a jarcento, bazita sur armemblemoj aŭ blazonoj; la arto krei armemblemojn kaj la scienco studanta iliajn regulojn, formojn, tradiciojn, simbolismojn kaj historiajn, politikajn, kulturajn kaj sociajn signifojn.) = HERALDIKO

HETEROIDENTIFICAÇÃO (Procedimento que analisa a autodeclaração étnico-racial de uma pessoa, sendo um processo complementar à autodeclaração e que é realizado por uma comissão de avaliadores. // Proceduro kiu analizas la etnorasan memdeklaron de persono, estante komplementa procedo al memdeklaro kaj farata de taksa komisiono.) = ETNOTAKSO; ETNOIDENTIGO

HOSTES (Soldados armados; inimigos; exército.) = ARMITAJ SOLDATOJ; MALAMIKOJ; ARMEO; BATALANTARO

INEXTRICÁVEL (Que não se pode dissociar ou desembaraçar; indestrinçável. // Kio ne povas esti malkomponita aŭ disigita.) = NEMALKOMPONEBLA; NEDISKUNIGEBLA; NEDISOCIEBLA

ÍNSITO (Implantado, semeado pela natureza // Enradikigita; natursemita; naturplantita;); (Que está intimamente gravado, impresso no ânimo. // Intime gravurita; fiksita / presita en la animon.) = ENRADIKIGITA; NATURSEMITA; NATURPLANTITA; INTIME GRAVURITA; FIKSITA / PRESITA EN LA ANIMON

INTERFLÚVIO (Um relevo estreito, alongado e semelhante a um planalto ou cume entre dois vales. // Mallarĝa, longforma altaĵo simila al ebenaĵo aŭ supro inter du valoj.) = INTERVALO

JAMANTA (Ou Mobula birostris, manta, maroma (nos Açores), morcego-do-mar, peixe-diabo, raia-diabo: espécie de peixes cartilagíneos (Chondrichthyes) pelágicos, oceânicos da família Myliobathidae e a maior espécie atual de raias, a qual se encontra nas regiões tropicais e subtropicais de todos os oceanos, tipicamente perto de recifes de coral. // Aŭ Mobula birostris” (latinlingve), manto, maromo (en Azoroj), marbatiso, fiŝdiablo, rajo-diablo: specio de kartilaga fiŝo (Chondrichthyes) pelagia, oceana el la familio Myliobathidae kaj la nune plej granda raja specio, loĝanta en tropikaj kaj subtropikaj regionoj de ĉiuj oceanoj, kutime proksime al koraloj.) = RAJO MANTO

JATOBÁ (ou jatobá-verdadeiro, jatobazeiro: Árvore da família das fabáceas. // Arbo el la familio de la fabacoj.) = JATOBO; JATOBOFRUKTO

LASTRO (Qualquer material usado para aumentar o peso e/ou manter a estabilidade de um objeto. // Ia ajn materialo uzata por pligrandigi la pezon kaj/aŭ manteni la stabilecon de objekto.) = BALASTO; (Em economia: garantia implícita de um ativo. // En ekonomio: Implicita garantio de iu aktivo.) =  GARANTIAĴO

LÍNGUAS FRÂNCICAS (Grupo linguístico da família indo-europeia incluído no sub-ramo ocidental do ramo germânico. // Grupo lingva de la hindoeŭropa familio, inkluzivita en la okcidenta sub-branĉo de la germana branĉo.) = FRANKONIA LINGVARO

LOGO (Abreviatura de logotipo ou logomarca: Representação gráfica personalizada do nome de uma empresa ou de um produto/marca. // Tutpersona grafika reprezentaĵo de kompania aŭ produkta/marka nomo.) = MARKSIMBOLO

MARATONAR (Ver ou ler, de uma vez e com poucas interrupções, muitos episódios ou capítulos de uma obra literária, cinematográfica ou televisiva, ou passar tempo semelhante com outro tipo de entretenimento, como jogos de computador ou afins. // Spektadi aŭ legadi, per unu fojo kaj kun malmultaj paŭzoj, multajn serierojn aŭ ĉapitrojn de literatura, kina aŭ televida verko, aŭ pasigi similan longan daŭron kun alia tipo de allogaĵo, kiel komputilaj ludoj kaj similaj.) = LONGSPEKTADI; LONGLEGADI; LONGLUDADI

ORAÇÃO FÚNEBRE (ou encomio fúnebre, elogio fúnebre: Discurso ou elogio feito em homenagem a uma pessoa falecida durante seu funeral. // Parolado aŭ laŭdo farita honore al mortinto dum funebra ceremonio.) = ORACIO; FUNEBRA LAŬDO

PALINGENÉSIA (Ou palingênese, recriação, renascimento, metempsicose; reencarnação: conceito de renascimento ou recriação, usado em vários contextos na filosofia, teologia, política, biologia, espiritualidade... // Rekreiĝo, renaskiĝo, metempsikozo; reenkarniĝo: koncepto pri renaskiĝo aŭ rekreiĝo, adoptata en diversaj kuntekstoj en filozofio, teologio, politiko, biologio, spiritualismo...) = PALINGENEZO; REKREIĜO; RENASKIĜO; METEMPSIKOZO; REENKARNIĜO

PALINÓDIA (Retratação, num poema, daquilo que se disse em outro; retratação de algo que se fez ou disse. // Pardonpeto en poemo pri io dirita en alia antaŭa; pardonpeto pri ago aŭ diro.) = PALINODIO

PEDALEIRA DE GUITARRA (Ou pedal de guitarra: equipamento eletrônico que é usado para alterar o som natural de uma guitarra elétrica. //  Elektronika ekipaĵo uzata por ŝanĝi la naturan sonon de elektra gitaro.) = SONŜANĜILO DE ELEKTRA GITARO; GITARPEDALO

PERDER EM TODA A LINHA (Expressão antiga equivalente a perder em toda parte. // Malnova esprimo signifanta malvenki en ĉiuj batalfrontoj.) = MALVENKI / PERDI ĈIE

PERISTERIA ELATA (ou orquídea do Espírito Santo, orquídea pomba, flor do Espírito Santo: Espécie de orquídea originária da família Orchidaceae. // Specio de orkideo el la familio Orkidaceo.) = PERISTERIO ELATO

PIRAMBEBA (Ou piranha: Peixe nativo do Brasil, da espécie "Serrasalmus brandtii", presente na bacia do São Francisco, famoso por suas mordidas ao homem e a animais. // Fiŝo de la specio "Serrasalmus brandtii", origininta en Brazilo, vivanta en la Sanfranciska baseno, fama pro siaj mordoj al homoj kaj bestoj.) = PIRAMBEBO; PIRANJO

POLICHINELO (Antiga personagem-tipo e burlesca da commedia dell'arte, cujas raízes remontam ao teatro da Roma Antiga, e que caracteriza pelo nariz longo, cifose, grande barriga, barrete, roupa multicolorida e fala tremida e esganiçada. // Antikva tipa kaj burleska rolulo de la “commedia dell'arte”, kies radikoj devenas el la antikva romia teatro, kaj kiu sin karakterizas per longa nazo, kifozo, dikega ventro, barlikapo, multkolora vesto kaj tremanta, strangeca voĉo.) = PULĈINELO

POLICHINELO (Exercício físico usado principalmente para alongar e aquecer os músculos dos membros superiores e inferiores. // Gimnastiko por streĉadi kaj varmigi la muskolojn de la brakoj kaj kruroj.) = SUPRENSALTADO

POLIFIDELIDADE (ou poliexclusividade: Forma de não monogamia, estrutura poliafetiva de relacionamento íntimo. // Formo de nemonogamio, plurrilata strukturo de intima rilato.) = PLURFIDELECO

PRENDER A RESPIRAÇÃO (Numa grande expectativa sobre algo impactante a acontecer imediatamente. // Esprimaĵo aluda al granda atendo pri io tuje okazonta.) = RETENI / HALTIGI / PERDI LA SPIRON

QUASE-CRISTAL (ou quasicristal: Sólido com um espectro de difração essencialmente discreto. // Solido kun esence diskreta difrakta spektro.) = KVAZIKRISTALO

RELEGAÇÃO (Ato ou efeito de relegar, de afastar alguém ou algo de um lugar, banir, desterrar, expulsar, exilar, banir, expatriar, entre outros. // Ago aŭ efiko relegacii, preterlasi, forkonduki iun aŭ ion de loko; forpeli, ekzili, deporti, inter alie.) = RELEGACIO, EKZILO, FORPELO, DEPORTO

SECRETÁRIO (ou serpentário: Espécie de ave de rapina de grande porte, predominantemente terrestre. // Specio de granda raba birdo, vivanta ĉefe tersurface.) = SEKRETARIBIRDO; SERPENTARIO

SIMPLES ASSIM (Em argumento de que algo é muito simples de entender. // Por diri pri io simple komprenebla, farebla, realigebla.) = NUR TIELE; NUR TIO; NE PLI OL TIELE / TIO

SOBA (Ou sobá: prato de macarrão japonês feito à base de farinha de trigo sarraceno, acompanhado, ou não, de outros ingredientes. // Aŭ sobao: japana plado el makaronio farita el tritikofaruno, miksita aŭ ne kun aliaj ingrediencoj.) = SOBO, SOBAO

SOBREVIVÊNCIA (No sentido de continuidade, prosseguimento da vida por todos os meios possíveis. // En la senco de kontinuigo, pluigo de la vivo per ĉiaj eblaj rimedoj.) = VIVDAŬRIGO; VIVOPLUIGO; VIVTENO; PLUVIVADO

SŌSU YAKISSOBA (Ou yakisoba: prato de origem japonesa, cujo nome significa, literalmente, macarrão de sobá frito, feito à base de macarrão do tipo sobá, sendo tradicionalmente preparado numa grelha com repolho, cenoura, cebola e outras verduras e adicionado de carne bovina em tiras e peito de frango em cubos, com óleo de gergelim e regado a molho de soja. // japanorigina plado, farita el soba makaronio, tradicie preparita sur krad-rostilo kun kapa brasiko, karoto, cepo kaj aliaj legomoj kaj aldonita de ŝiraĵoj de bovoviando kaj kubformaj brustopecoj de kokido, krom sesamoleo kaj sojosaŭco.) = JAKISOBO

STREAMING (Ou fluxo contínuo, fluxo de mídia, transmissão contínua: forma de distribuição digital, em oposição ao download, geralmente em uma rede através de pacotes, sendo frequentemente utilizada para distribuir conteúdo multimídia através da Internet, sem armazenamento pelo usuário em seu próprio computador. // Aŭ kontinua fluo, mediatfluo, kontinua elsendo: cifereca distribuado, kontraŭa al elŝuto, kutime per pakoj, ofte uzata por disvastigi multrimedan enhavon tra la Interreto, sen konservado far la uzanto en sia komputilo.) = (INTERRETA) ELSENDFLUO

TAREFEIRO (Cumpridor / realizador de tarefas; trabalhador. // Plenumanto de taskoj; laboristo.) = TASKOFARANTO; TASKOFARISTO; TASKOPLENUMANTO; TASKOPLENUMISTO; LABORANTO; LABORULO; LABORISTO; SERVANTO; SERVISTO

TARRAXA DE VIOLÃO (Mecanismo de ajuste fino localizado na mão do violão, composto por engrenagens e um botão, utilizado para tensionar ou afrouxar as cordas, alterando assim sua afinação. // Preciza agordomekanismo lokita en la klavaro de la violono, konsistanta el radoj kaj butono, uzata por streĉi aŭ malstreĉi la kordojn, tiamaniere ŝanĝante la tonaltordon.) = ALĜUSTIGA KEJLO; AGORDOKEJLO

TORRAR DINHEIRO (Desperdiçar ou gastar dinheiro descontroladamente. // Malŝpari aŭ elspezi monon senkontrole.) = MALŜPAREGI MONON

TRICOLOGIA (Ramo da ciência que trata dos pêlos ou cabelos. // Scienca fako pri haroj.) = HAROLOGIO

VENCER EM TODA A LINHA (Expressão antiga equivalente a vencer em toda parte. // Malnova esprimo signifanta venki en ĉiuj batalfrontoj.) = VENKI ĈIE; TRAVENKI

VIR DE ONDE MENOS SE ESPERA (Sobre fala ou feito de alguém de quem ninguém esperava. // Esprimaĵo uzata por aludi, ke iu faro, diro venis de iu tute neatendita.) = DIRITA / FARITA DE IU TUTE SURPRIZA / NEATENDITA

VISAGISMO (Conjunto de técnicas usadas para identificar, harmonizar e potencializar a beleza de cada indivíduo, com base, principalmente, em seus traços faciais. // Teknikaro uzata por identigi, harmoniigi kaj plipotencigi la belecon de ĉiu individuo, surbaze ĉefe de lia vizaĝa mieno.) = TUTPERSONA / LAŬVIZAĜA BELIGO

WINGSUIT (Ou traje planador: macacão com asas usado por paraquedistas para voos de alta performance. // Vestaĵo kun flugiloj uzata de paraŝutistoj por lertegaj flugoj.) = FLUGKOSTUMO

DULINGVA RAPIDA VORTARO PORTUGALA-ESPERANTO - AKTUALIGO EL MARTO 2025

   REFERÊNCIAS: ESPERANTO PORTUGUÊS PORTUGALA DICIONÁRIO VORTARO GLOSSÁRIO GLOSARO TERMINARO TRADUZIR TRADUÇÃO

ABJAD (Ou consonantário: Sistema de escrita que usa apenas consoantes, devendo o leitor acrescentar as vogais que faltam. // Skribsistemo kiu uzas nur konsonantojn, tiel ke la leganto devas aldoni la mankantajn vokalojn.) = KONSONANTA SKRIBSISTEMO; ABĜADO

A CONTAR DA DIREITA (Contando a partir da direita. // Kalkulante ekde la dekstro.) = (KALKULANTE) EKDE LA DEKSTRO / DE DEKSTRE

A CONTAR DA ESQUERDA (Contando a partir da esquerda. // Kalkulante ekde la maldekstro.) = (KALKULANTE) EKDE LA MALDEKSTRO / DE MALDEKSTRE

ACONDROPLASIA (Distúrbio genético com um padrão de herança autossômico dominante, cuja característica principal é a nanismo. // Genetika perturbo kun aŭtosoma domina hereda modelo, kies ĉefa trajto estas la naneco.) = OSTODISPLAZIO; AĤONDROPLAZIO, AKONDROPLAZIO

ACOSO ESCOLAR (Ou bullying: série de agressões físicas, verbais ou psicológicas que são cometidas repetidamente contra um aluno, por seus próprios colegas. // Ofteco de korpaj, parolaj aŭ psikologiaj agresoj faritaj kontraŭ iu lernanto, de liaj propraj kolegoj.) = KOLEGARA ĈIKANADO / MOKADO / RIKANADO / AGRESADO

ACOSTAMENTO (Lateral não veiculada de estrada. // Nelaŭveturigenda flanko de ŝoseo.) = VOJFLANKO; VOJRANDO; ŜOSEA RANDSTRIO

AGÊNTICO (Algo que possui a capacidade de agir, influenciar ou exercer poder causal, estando relacionado à agência, que é a capacidade de um agente (indivíduo, grupo, organização, sistema) de tomar decisões e realizar ações que afetam o mundo ao seu redor, em nome de alguém. // Io, kiu havas la kapablon agi, influi aŭ efiki kaŭzinte, rilatanta al agenteco, kiu estas la kapablo de aganto (individuo, grupo, organizo, sistemo) fari decidojn kaj realigi agojn, kiuj influas la mondon ĉirkaŭ si, nome de iu.) = AGEMA; AGENTA; EFIKA; INFLUANTA; POTENCA

ALEMBRAR (Alternativa popular, mas igualmente correta, de relembrar. // Populara alternativo, tamen same ĝusta, por rememori.) = REMEMORI

ALFABETO TIFINAGUE (Alfabeto usado por alguns povos berberes para escrever idiomas berberes. // Alfabeto uzata de iuj berberaj popoloj, por skribi berberajn idiomojn.) = ALFABETO / SKRIBO TIFINAGO

ALIMENTOS ULTRAPROCESSADOS (Produtos alimentares e bebidas que sofreram tipos específicos de processamento de alimentos, geralmente por Empresas transnacionais e outras grandes corporações. // Nutraĵoj kaj trinkaĵoj, kiuj spertis specifajn tipojn de nutraĵprilaborado, kutime fare de transnaciaj entreprenoj kaj aliaj grandaj korporacioj.) = TRANSFORMEGITAJ / (EGE TRANSFORMITAJ) NUTRAĴOJ / TRINKAĴOJ

ALOSSOMOS (Ou cromossomos sexuais: cromossomos encontrados em células da maioria dos organismos, os quais determinam o sexo dos indivíduos. // Kromosomoj trovataj en la ĉeloj de la plimulto de la organismoj kaj kiuj difinas la sekson de la individuoj.) = SEKSA KROMOSOMO; ALOSOMO

AMENTI (Literalmente, "O Escondido", ou "Querneter" ("Terra Fantasma" ou "Terra dos Deuses"), Neterxer ("Lugar Funeral") ou Otamersquer: na mitologia egípcia, o submundo, onde havia 15 portões pelos quais se devia passar para alcançar o reino de Osíris, sendo uma terra de profundo sono e escuridão, na qual os seus residentes ficavam incorruptíveis, mas não reconheciam sua mãe ou pai e não amavam seus filhos ou esposa, dividindo-se em quatro regiões e onde ocorria o Grande Julgamento, no qual a separação final das almas boas e más era feita. // En la egipta mitologio, la submondo, kie estis 15 pordoj, kiujn oni devis trapasi por atingi la regnon de Oziriso, estanta la tero de profunda dormo kaj mallumo, kie ĝiaj loĝantoj restis neputriĝemaj, sed ne rekonis sian patron aŭ patrinon kaj ne amis siajn infanojn aŭ edzinon, dividante sin en kvar regionojn kaj kie okazis la Granda Juĝo, kiam la fina disdivido de bonaj kaj malbonaj animoj estis farita.) = AMENTIO

ANEMIA APLÁSTICA (OU APLASIA MEDULAR OU ANEMIA ABLÁSTICA: Doença hematológica caracterizada pela produção insuficiente de células sanguíneas na medula óssea. // Hematologia malsano karakterizita per nesufiĉa produktado de sangaj ĉeloj en la osta medolo.) = APLAZIA ANEMIO

ANODIZAÇÃO (Processo de fazer um filme de óxido sobre certos metais por meio da imersão em um banho eletrolítico, no qual o metal a anodizar é ligado ao polo positivo de uma fonte de eletricidade, transformando-se no anodo da cuba eletrolítica. // La procedo krei oksid-folion sur certaj metaloj, per ties mergo en elektrolitan banujon, en kiu la anodigota metalo estas konektita al la pozitiva poluso de elektrofonto, fariĝante la anodo de la elektrolita kuvo.) = ANODIGO

APLÁSTICO (Relativo ao termo médico "aplasia", que se refere à falta de desenvolvimento ou à falha na produção de células ou tecidos em um órgão // Rilata al la medicina termino "aplazio", kiu rilatas al la manko de disvolviĝo aŭ malsukceso en la produktado de ĉeloj aŭ histoj en organo.) = APLAZIA

AUTOSCOPIA (Experiência em que uma pessoa, enquanto acreditando estar acordada, vê seu corpo, o ambiente e o mundo a sua volta, como se estivesse fora do seu corpo físico // Okazaĵo, en kiu persono, dum li kredas, ke li maldormas, vidas sian korpon, la medion kaj ĉion ĉirkaŭ si, kvazaŭ li estus ekster sia materia korpo.) = AŬTOSKOPIO

AUTOSSOMOS (Cromossomas que não estão ligados ao sexo e fazem parte do patrimônio genético da espécie, junto com os cromossomas sexuais. // Kromosomoj kiuj ne estas rilataj al la sekso, sed estas parto de la gena heredaĵo de la specio, kune kun la seksaj kromosomoj.) = NESEKSA KROMOSOMO; AŬTOSOMO

BARBAÇA (Aumentativo de barba. // Aŭgmentativo de barbo.) = BARBEGO

BEIJOCA (Aumentativo de beijo. // Aŭgmentativo de kiso.) = KISEGO; ŜMACEGO

BOCA DE FUMO (Lugar onde se vendem e se usam drogas ilícitas. // Loko, kie oni vendadas kaj konsumadas nelicajn drogaĉojn.) = DROGAĈEJO

CALISTENIA (Conjunto de exercícios físicos nos quais se usa o peso do próprio corpo, podendo adicionar ou não peso extra, com o objetivo de alongar e fortalecer os músculos. // Aro de korpaj ekzerciĝoj en kiuj oni uzas la propran korpan pezon, aldonante aŭ ne ekstran pezon, kun la celo plilongigi kaj plifortigi la muskolojn.) = KALISTENIKO

CALISTÊNICO (Relativo a calistenia. // Rilata al kalisteniko.) = KALISTENIKA

CARANTONHA (Aumentativo de cara. // Aŭgmentativo de vizaĝo.) = VIZAĜEGO

CAREIRO (Aquele que cobra caro por suas mercadorias. // Tiu, kiu postulas altajn prezojn por siaj varoj.) = ALTPREZOPOSTULANTO; MULTKOSTIGEMULO

CAROÁVEL (Amável através de palavras ou gestos; afável, gentil, afetuoso. // Amema per vortoj aŭ gestoj.) = AFABLA; ĜENTILA; AMEMA

CEREBRAÇÃO (A atividade funcional do cérebro. // La funkcia aktiveco de la cerbo.) = CERBOAKTIVECO; CERBOFUNKCIADO; (A atividade intelectual. // La intelekta aktiveco.) ELPENS(AD)O; PRIPENSADO; PROFUNDPENSO; REZONADO; INTELEKTADO

CORAÇÃOAÇO (Aumentativo de coração. // Aŭgmentativo de koro.) = KOREGO

CRESCENTE FÉRTIL (Região que compreende os atuais estados da Palestina, Israel, Jordânia, Kuwait, Líbano e Chipre, bem como partes da Síria, do Iraque, do Egito, do sudeste da Turquia e sudoeste do Irã, e que, vista de cima, lembra o formato de uma lua crescente. // Regiono kiu inkluzivas la nunajn teritoriojn de Palestino, Israelo, Jordanio, Kuvajto, Libano kaj Kipro, same kiel partojn de Sirio, Irako, Egiptio, sudorienta Turkio kaj sudokcidenta Irano, kaj kiu, vidate de supre, memorigas la formon de kreskanta luno.) = FEKUNDA DUONLUNO

CROSSFIT (Modalidade esportiva que visa melhorar o condicionamento físico, a resistência muscular e a capacidade cardiorrespiratória, sendo uma prática que combina exercícios aeróbicos, calistênicos e levantamento olímpico. // Gimnastika rimedaro celanta plibonigi la korpan kondiĉon, muskolan reziston kaj kardiospiran kapablon, kunigante aerobikajn, kalistenikajn kaj olimpikajn pezolevadojn.) = MULTGIMNASTIKO

CROSSFITEIRO (Praticante de crossfit. // Praktikanto de multgimnastiko.) = MULTGIMNASTIKANTO

DARMA (Ou dharma: conceito-chave com múltiplos significados nas religiões indianas - hinduísmo, budismo, siquismo e jainismo, significando, nos textos mais antigos, a lei cósmica, podendo, com respeito ao seu significado espiritual, ser considerado como o "Caminho para a Verdade Superior". // Ŝlosila koncepto kun multoblaj signifoj en hinduismo, budhismo, siĥismo kaj ĝajnismo, signifanta, en la plej malnovaj tekstoj, la kosman leĝon, kaj, rilate al sia spirituala signifo, povante esti konsiderata kiel la "Vojo al Supera Vero".) = DARMO

DÁRMICO (Relativo ao darma. // Rilata al la darmo.) = DARMA

DENTILHÃO (Aumentativo de dente. // Aŭgmentativo de dento.) = DENTEGO

DEXTINÇÃO (Processo de trazer de volta à vida espécies extintas através de técnicas como a modificação genética, visando a restauração de ecossistemas deteriorados. // Procedo por revivigi formortintajn speciojn per teknikoj tiaj, kia la genetika modifo, celante la restarigon de pereigitaj ekosistemoj.) = MALFORMORTIGO; RENASKIGO; REEKZISTIGO; REVIVIGO

DIZER AOS QUATRO VENTOS (Expressão que significa dizer a todo o mundo, para todas as direções. // Esprimaĵo signifanta, ke io estas dirita/ata al la tuta mondo, en ĉiuj direktoj.) = DIRI (AL ĈIUJ) / ĈIE / (AL LA TUTA MONDO)

DOBAR (Enrolar (fio de meada de lã, algodão etc.), formando novelo; enovelar. // Volvi (fadenon el lano, kotono ktp.), formante fadenbulon; buligi.) = BOBENI; FADENBULIGI; (Dar voltas (em alguma coisa ou em algum lugar); rodopiar, voltear. // Ĉirkaŭvolvi (ion aŭ ie); turniĝi, rondiri.) ĈIRKAŬVOLVI; ĈIRKAŬI; ĈIRKAŬIRI

DE AMANHÃ EM DIANTE (A contar a partir de amanhã. // Kalkulante de morgaŭ.) = (KOMENCANTE / KOMENCONTE) DE MORGAŬ

DE FORA A FORA (Em toda a extensão, de ponta a ponta, em toda a linha: Em toda sua totalidade, completamente, inteiramente. // En sia tuta amplekso, komplete, tute.) = TUTE; PLENE; EN LA TUTECO; ĈIE

DE UMA HORA PARA OUTRA (Subitamente. // Subite.) = SUBITE; NEATENDITE; DE UNU MOMENTO AL ALIA

ÉON GEOLÓGICO (Maior subdivisão de tempo na escala de tempo geológico. // Plej granda tempodivido en la geologia temposkalo.) = (GEOLOGIA) EONO

ESBATER (Em escultura, dar relevo a (uma figura). // En skulptado, doni reliefon, elstarigon al (figuro).) = RELIEFIGI; ELSTARIGI; (Tornar mais tênue pela utilização de cores ou tons intermediários entre os mais fortes e os mais fracos. // Fari ion pli delikata per uzado de mezaj koloroj aŭ tonoj inter fortaj kaj malfortaj.) MILDIGI; DELIKATIGI; MALDIKIGI; SUBTILIGI; MALPLIIGI

ESPOROTRICOSE (Micose provocada por fungos patogênicos do gênero Sporothrix, que afeta humanos e outros animais, Geralmente atingindo vasos linfáticos e pele (75%), mas também podendo afetar pulmão, ossos, cérebro ou articulações. // Mikozo kaŭzita de patogenaj fungoj de la genro Sporothrix, kiu afekcias homojn kaj bestojn, ĝenerale trafante limfajn vazojn kaj la haŭton (75%), sed ankaŭ povante afekcii la pulmon, ostojn, cerbon aŭ artikojn.) = SPOROTRIKOZO

EXOMA (Parte do genoma que codifica os prótidos, ou seja, que analisa as regiões codificadoras do DNA humano. // Parto de la genotipo, kiu kodigas la protidojn, kiu analizas la kodigajn regionojn de la homa DNA.) = EKSOMO

FILME DE ALUMÍNIO (ou papel de alumínio, Papel-alumínio, folha de alumínio: Folha finíssima de alumínio, muito usada para cobrir e proteger alimentos. // Tre maldika folio de aluminio, ofte uzata por kovri kaj protekti nutraĵojn.) = ALUMINIFOLIO

FLERÓVIO (Elemento químico sintético, símbolo Fl, número atômico 114 (114 prótons e 114 elétrons), de massa atómica 289 u, pertencente ao grupo 14 da tabela de Mendelev. // Kemia elemento kun simbolo Fl, atomnumero 114 (114 protonoj kaj 114 elektronoj), kun atommaso 289 u, apartenanta al la grupo 14 de la perioda tabelo de Mendelevo.) = FLEROVIO

FOSFETO (Composto químico que resulta da combinação do fósforo com outros elementos, como hidrogênio ou metais. // Kemia kombinaĵo, kiu rezultas el la kunigo de fosforo kun aliaj elementoj, kiel hidrogeno kaj metaloj.) = FOSFETO

FOSFETO DE NIÓBIO (Material com propriedades elétricas únicas, como elétrons super rápidos e alta magnetorresistência, usado em aplicações de alta potência ou alta frequência e laser. // Materialo kun unikaj elektraj proprecoj, kiel super-rapidaj elektronoj kaj alta magnetorezisto, uzata en alt-potencaj aŭ alt-frekvencaj aplikoj kaj ankaŭ en laseraj teknikaĵoj.) = FOSFETO EL NIOBIO; NIOBIO-FOSFETO

GANHAR DE PONTA A PONTA (Estar na frente do começo ao fim de uma disputa. // Esti antaŭe de la komenco ĝis la fino de konkurso.) = VENKI DE LA KOMENCO ĜIS LA FINO; TRAVENKI; PLENVENKI; TUTVENKI

GÉRMEN DE TRIGO (Ou germe de trigo: a parte mais nobre do grão de trigo, sendo o seu embrião, de onde a nova planta começa a brotar. // La plej riĉa parto de la tritika grajno, ĝia embrio, de kie la nova planto ekĝermas.) = ĜERMO DE TRITIKO

GRÁCIL (Músculo extenso do membro inferior com forma delgada, achatada e larga na porção proximal em seu ventre carnoso e que se afunil distalmente até se tornar tendíneo, sendo o mais interno dos músculos adutores e o único músculo do grupo a cruzar a articulação do joelho e a articulação do quadril. // Longa muskolo de la malsupra membro, kun maldika, plata kaj larĝa proksima parto en sia karna ventro, kiu mallarĝiĝas distale, ĝis ĝi iĝas tendena, estanta la plej interna el la adukciaj muskoloj kaj la sola muskolo en la grupo kiu transiras la genu-artikon kaj la kokso-artikon.) = GRACILA MUSKOLO

GRAFEMA (Unidade fundamental ou mínima de um sistema de escrita, podendo representar um fonema nas escritas alfabéticas, uma sílaba nas escritas silábicas ou em abjads, ou ainda uma ideia numa escrita ideográfica ou logográfica. // Fundamenta aŭ minimuma unuo de skribsistemo, kiu povas reprezenti fonemon en alfabetaj skriboj, silabon en silabaj skriboj aŭ abĝadoj, aŭ eĉ ideon en ideografia aŭ logografia skribo.) = GRAFEMO

GRIFO-DE-RÜPPELL (Ou abutre-de-Rüppell, grifo-pedrês, abutre-grifo-de-Rüppell, Gyps rueppelli: grande abutre que se encontra em grande parte da África central, incluindo Etiópia, Sudão, Tanzânia e Guiné, caracterizado por voar a mais de 11000 metros de altura. // Granda vulturo trovebla en granda parto de Centra Afriko, inkluzive de Etiopio, Sudano, Tanzanio kaj Gvineo, karakterizita per tio, flugi je pli ol 11000 metroj da alteco.) = RUPELGIPO; RUPELVULTURO

HABILIDADE VISUOESPACIAL (Ou visioespacial, visiospacial: Habilidade que se refere à percepção visual do formato, disposição, local, movimento ou velocidade das coisas no espaço físico e à interação com elas. // Lerteco kiu rilatas al la vida percepto de la formo, aranĝo, loko, movo aŭ rapido de aĵoj en la fizika spaco kaj al interago kun ili.) = SPACA VIDLERTECO

HUMANIZAR TEXTO DE INTELIGÊNCIA ARTIFICIAL (Transformar um texto gerado por IA em texto natural e semelhante a um texto humano. // Transformi tekston generitan de AI en naturan kaj hom-trajtan tekston.) = HOMECIGI TEKSTON DE ARTEFARITA INTELEKTO

INTELIGÊNCIA ARTIFICIAL AGÊNTICA (IA que combina inteligência humana e inteligência artificial no ambiente de trabalho // AI kiu unuigas homan intelekton kaj artefaritan intelekton en labormedio.) = (HOMA-ARTEFARITA) / (AGEMA ARTEFARITA) INTELEKTO

INTEROCEPÇÃO (Capacidade de perceber os sinais que vêm do interior do corpo, como a fome, a sede, a frequência cardíaca e a necessidade de respirar // La povo percepti signalojn kiuj venas el la interno de la korpo, kiel malsato, soifo, korbato kaj la bezono spiri.) = INTERNOPERCEPTO

KUMARI KANDAM (Ou Kumarikkandam, Kumari Nadu: continente mítico, que se acredita estar perdido com uma antiga civilização tâmil, supostamente localizada ao sul do subcontinente indiano no Oceano Índico. // Mita kontinento, kiun oni kredas perdita kun antikva tamula civilizacio, supozeble situinta sude de la hinda subkontinento en la Hinda Oceano.) = KUMARIKANDAMO; KUMARINADUO

LENÇALHO (Aumentativo de lenço. // Aŭgmentativo de tuko.) = TUKEGO

LENÇÓIS MARANHENSES (Vastas extensões de dunas de areia branca e fina no nordeste do estado do Maranhão (Brasil), com suas ondulações suaves formadas pelo vento, que se assemelham a enormes lençóis brancos esticados sobre a paisagem, especialmente quando vistos de cima ou de longe. // Vastaj etendaĵoj de blankaj kaj fajnaj sablodunoj en la nordoriento de la brazila ŝtato Maranjo, kun mildaj ondoj formitaj de la vento, similaj al grandaj blankaj tukoj sternitaj sur la pejzaĝo, ĉefe kiam vidataj de supre aŭ de malproksime.) = MARANJAJ LITTUKOJ / DUNOJ

LINCE-DO-CANADÁ (Lynx canadensis: espécie de felino nativa do Canadá e parte dos Estados Unidos, sendo um parente próximo do lince eurasiano. // Specio de feliso origininta en Kanado kaj parto de Usono, estanta proksima parenco de la eŭrazia linko.) = KANADA LINKO

LIQUEFAÇÃO DO SOLO (Situação, especialmente durante terremotos, em que solos sofrem uma transição de um estado sólido para um estado líquido, ou ficam com a consistência de um líquido grosso. // Situacio, precipe dum tertremoj, en kiu grundoj transiras de solida al likveca stato, aŭ akiras la konsiston de dika likvaĵo.) = GRUNDLIKVIĜO

LIVRÃO (Aumentativo de livro. // Aŭgmentativo de libro.) = LIBREGO

LOGOGRAFIA (Ou estenografia: Arte de escrever tentando reproduzir e representar exatamente o modo como se fala, no momento em que se fala. // Arto skribi provante reprodukti kaj reprezenti ekzakte la manieron kiel oni parolas, en la momento kiam oni parolas.) = LOGOGRAFIO; STENOGRAFIO

LOGOGRIFO (Espécie de enigma que é composto por meio da transposição de sílabas e tomando as diferentes partes de uma palavra em diferentes sentidos. // Speco de enigmo konsistanta el transmeto de silaboj kaj preno de malsamaj partoj de vorto en malsamaj signifoj.) = LOGOGRIFO 

MACA PERUANA (Ou macoa (Lepidium meyenii): raiz crucífera nativa da região andina do Peru, utilizada como suplemento alimentar para diversos fins, como aumento da libido, emagrecimento, fortalecimento do sistema imunológico, entre outros. // Krucifera radiko ekzistanta en la anda regiono de Peruo, uzata kiel nutra aldonaĵo por pluraj celoj, kiel libidoplialtigo, maldikiĝo, imunsistema fortikigo, ktp.) = PERUA MAKOO

MAMONAÇO (Aumentativo de mamão. // Aŭgmentativo de papajfrukto.) = PAPAJBEREGO, PAPAJFRUKTEGO; PAPAJEGO

MANDALAÍ (Segunda maior cidade de Mianmar, localizada no centro do país, às margens do rio Irauádi, com cerca de 1.500.000 habitantes. // Dua plej granda urbo de Mjanmao, situanta en la centro de la lando, ĉe la bordoj de la rivero Iravadio, kun proksimume 1.500.000 loĝantoj.) = MANDALAJO

MAPA MENTAL (Diagrama que ilustra ideias/conceitos, voltado para: a gestão de informações, conhecimento e capital intelectual; solução de problemas; apresentação simplificada de ideias complicadas; memorização e aprendizado; criação de manuais e palestras; ferramenta de tempestade de ideias e no auxílio da gestão estratégica de uma empresa ou negócio, sendo formado a partir da ideia principal localizado ao centro, em seguida ramificando-se os conceitos relacionados. // Diagramo kiu montras ideojn/konceptojn, celante: informan, scian kaj intelektan kapitalan mastradojn; problem-solvadon; simpligitan prezentadon de kompleksaj ideoj; memorigadon kaj lernadon; kreadon de manlibroj kaj prelegoj; komuncerbumadan rimedon kaj helpon en la strategia mastrumado de entrepreno aŭ negoco, formita de la ĉefa ideo lokita en la centro aŭ en la komenco, poste disbranĉigante la rilatajn konceptojn.) = TEMDIAGRAMO; MENSOMAPO, MENSMAPO

MICROPSIA (OU SÍNDROME DE ALICE NO PAÍS DAS MARAVILHAS: Condição neurológica que afeta a percepção visual humana, na qual os objetos são percebidos como menores do que realmente são. // Aŭ LA SINDROMO DE ALICO EN MIRLANDO: Neŭrologia perturbo, kiu afekcias la homan vidan percepton, tiel ke objektoj estas perceptataj kiel pli malgrandaj ol ili vere estas.) = MIKROPSIO

MOKSHA (Ou Mukti: na cultura indiana, libertação do ciclo do renascimento e da morte e à iluminação espiritual. // En la hinda kulturo, liberiĝo de la ciklo de renaskiĝo kaj morto kaj al la spirita iluminiĝo.) = MOKŜO

MÚSCULO ADUTOR MAGNO (Músculo da coxa com uma porção que faz a extensão dos quadris. // Femura muskolo kun parto kiu etendadas la koksojn.) = ĈEFA ADUKCIA FEMURMUSKOLO

NARRATOLOGIA (Estudo das narrativas de ficção e não-ficção, por meio de suas estruturas e elementos. // Studo de fikciaj kaj ne-fikciaj rakontoj, per ties strukturoj kaj elementoj.) = RAKONT-ARTO

NAVIARRA (Ou navião: aumentativo de navio. // Aŭgmentativo de ŝipo.) = ŜIPEGO

NIPÔNIO (Elemento químico sintético, de símbolo químico Nh, número atômico 113 (113 prótons e 113 elétrons), provavelmente de massa atómica 284 u, pertencente ao grupo 13 da tabela periódica. // Sinteza kemia elemento, kun kemia simbolo Nh, atoma numero 113 (113 protonoj kaj 113 elektronoj), verŝajne kun atoma maso de 284 u, apartenanta al la grupo 13 de la tabelo de Mendelevo.) = NIHONIO

NORI (Espécie de folha feita a partir de algas marinhas, amplamente utilizada em pratos da culinária japonesa // Speco de folio transfarita el maraj algoj, vaste uzata en la japana kuirarto.) = NORIO

ONIGUIRI (OU ONIGIRI, NIGIRI, OMUSUBI, BOLA DE ARROZ: Bolinho de arroz japonês geralmente em forma de triângulo, ou de forma ovalada envolto por uma folha de nori // Japana rizkuketo kutime triangula aŭ ovala, envolvigita en norifolio.) = ONIGIRIO

PELECANIDAE (A família dos pelicanos. // La familio de la pelikanoj.) = PELIKANEDOJ

PELICANO-CRESPO (ou pelicano-dálmata, (Pelecanus crispus): Espécie de pelicano, nativa do sudeste da Europa até o território chinês, que privilegia habitats lacustres e fluviais, pertencente à família dos Pelecanidae, e cuja envergadura pode chegar a 3,6m. // Specio de pelikano origininta en la sudorienta Eŭropo ĝis la ĉina teritorio, kiu preferas lagajn kaj riverajn vivmediojn, apartenanta al la familio pelikanedoj, kaj kies flugilamplekso (aŭ enverguro) povas atingi 3,6m.) = KRISPA PELIKANO

PERDER DE LAVADA (Perder feio, com uma larga diferença no placar. // Malvenki tre malbone, kun granda diferenco en la poentaro.) = HONTE MALVENKI / PERDI; MALVENKEGI; PERDEGI

PICNOGÔNIDOS (Ou Pycnogonida, pantópodes (Pantopoda), aranhas-do-mar: classe de artrópodes relativamente gigantes encontrados no Mar Mediterrâneo, no Mar das Caraíbas e nos Oceanos Antártico e Ártico. // Klaso de relative gigantaj artropodoj trovataj en la Mediteranea Maro, la Kariba Maro kaj la Antarkta kaj Arkta Oceanoj.) = PIKNOGONIDOJ; MAR-ARANEOJ

POLICARBONATO (Polímero de cadeia longa, formado por grupos funcionais unidos por grupos carbonato, sendo moldáveis quando aquecidos e sendo, por isso, chamados termoplásticos, que são muito usados na manufatura industrial e no design. // Longaĉena polimero, formita per funkciaj grupoj kunigitaj per karbonataj grupoj, muldeblaj kiam ili estas varmigitaj kaj tial nomataj termoplastoj, tre uzataj en industria produktado kaj dezajno.) = POLIKARBONATO

PRIMORIAL (Função matemática que multiplica os números primos menores ou iguais a um número natural. // Matematika funkcio, kiu multiplikas la primojn malpligrandajn aŭ egalajn al iu natura nombro.) = PRIMOFAKTORIALO

PROCNE (Na mitologia grega, a irmã de Filomela e filha do rei ateniense Pandion, sendo que o mito da criação da andorinha e do rouxinol é explicado pela aventura desses personagens. // En la greka mitologio, la fratino de Filomela kaj filino de la atena reĝo Pandiono, pere de kiuj la mito de la kreado de la hirundo kaj la najtingalo estas klarigita per la aventuroj de tiuj geroluloj.) = PROKNO, PROKNA

PROTEÍNA TAU (Proteína que estabiliza os microtúbulos, sendo abundante nos neurónios do sistema nervoso central e menos comuns em outros locais. // Proteino kiu stabiligas la mikrotubetojn, trovebla abunde en neŭronoj de la centra nerva sistemo kaj malpli ofta en aliaj areoj.) = PROTEINO TAO

PRÓTIDOS (Substâncias orgânicas que constituem os materiais de construção do corpo humano, formados por aminoácidos, sendo as substâncias azotadas que englobam os ácidos aminados e os compostos que resultam da combinação destes. // Organikaj substancoj, kiuj konstituas la konstrumaterialojn de la homa korpo, formataj el aminoacidoj, estantaj la nitrogenaj substancoj, kiuj inkluzivas aminoacidojn kaj kombinaĵojn rezultintajn el ilia kunigo.) = PROTIDOJ

PROTOTAXITES (Gênero de organismos fósseis enigmáticos que viveram na Terra durante os períodos Siluriano e Devoniano (Era Paleozoica), aproximadamente entre 430 e 360 milhões de anos atrás. // Genro de enigmaj fosiliaj organismoj, kiuj vivis sur la Tero dum la Siluria kaj Devonia periodoj (la Paleozoika Erao), antaŭ ĉirkaŭ 430 ĝis 360 milionoj da jaroj.) = PROTOTAKSITOJ

PUNJABE (Ou Punjab, Panjabe, Panjaba, Penjabe, Panjab, Pendjab: região do subcontinente indiano dividida entre a Índia e o Paquistão. // Regiono de la hinda subkontinento dividita inter Barato kaj Pakistano.) = PANĜABIO, PANĜABO

PURANAS (Textos antigos hindus (cujo nome significa "ancestral" ou "completo/enciclopédico"), que exaltam divindades, especialmente o Trimurti, através de histórias e narrativas sagradas; como gênero literário, textos que cobrem a história do universo, da criação à destruição, incluindo também genealogias, cosmologia, filosofia e geografia dentro da tradição hindu. // Malnovaj hinduismaj tekstoj kiuj gloras diaĵojn, precipe la Trimurtion, per sanktaj historioj kaj rakontoj; kiel literatura ĝenro, tekstoj kiuj kovras la historion de la universo, de la kreo ĝis la detruo, inkluzivante ankaŭ genealogiojn, kosmologion, filozofion kaj geografion ene de la hinda tradicio.) = PURANOJ

PURUSHA (Conceito indiano complexo cujo sentido evoluiu durante os períodos dos Vedas e dos Upanixades, dependendo da fonte e do período histórico, significando o homem cósmico, a consciência e o princípio universal. // Kompleksa hinda koncepto, kies signifo evoluis dum la Vedaj kaj Upaniŝadaj periodoj, depende de la fonto kaj historia periodo, signifante la kosman homon, la konsciencon kaj la universan principon.) = PURUŜO

QUERATINA (Ou ceratina: proteína sintetizada por muitos animais, para formar diversas estruturas do corpo. // Proteino sintezita de multaj animaloj, por formi plurajn korpajn strukturojn.) = KERATINO; SKLEROPROTEINO

QUERATINÓCITOS (Ou ceratinócitos: células diferenciadas do tecido epitelial (pele) e invaginações da epiderme para a derme (como os cabelos e unhas) de animais terrestres, responsáveis pela síntese da queratina, representando aproximadamente 90% das células da epiderme e desempenhando um papel crucial na formação da barreira cutânea, proteção contra agentes externos e resposta imunológica. // Diferencigitaj ĉeloj de la epitela histo (haŭto) kaj enigaĵoj de la epidermo en la dermon (kiel haroj kaj ungoj) de teraj animaloj, respondecaj pri la sintezo de la keratino, reprezentante ĉirkaŭ 90% de la epidermaj ĉeloj kaj ludante gravan rolon en la formado de la haŭta barilo - protekto kontraŭ eksteraj agentoj kaj imuna respondo.) = KERATINOCITOJ

QUERATO (Prefixo de origem grega que significa "córnea" ou "substância córnea. // Greka prefikso signifanta "korneo" aŭ "kornea substanco".) = KERATO

RÊMORA (Nome vulgar dos peixes da família Echeneidae, que possuem a primeira barbatana dorsal transformada numa ventosa, com a qual se fixam a outros animais, como tubarões ou tartarugas, podendo assim viajar grandes distâncias. // La ordinara nomo de la fiŝoj el la familio Echeneidae, kiuj havas la unuan dorsan barton transformitan en kupon, per kiu ili fiksiĝas al aliaj bestoj, kiel ŝarkoj aŭ testudoj, povante tiele vojaĝi longajn distancojn.) = REMORO

RIGUEVEDA (Ou Rigue Veda, Livro dos Hinos: antiga coleção indiana de hinos em sânscrito védico. // Malnova hinda kolekto de himnoj en la veda sanskrito.) = RIGVEDO

ROBÔ COM PERNAS (Tipo de robô móvel que usa membros articulados, como mecanismos de pernas, para se locomover. // Tipo de movebla roboto kiu uzas artikitajn membrojn, kiel krurajn mekanismojn, por moviĝi.) = KRURA ROBOTO

SAÍDA DE PRAIA (ou PAREÔ, CANGA DE PRAIA, SARONGUE: Peça de roupa versátil e leve, ideal para os dias de calor, muito utilizada em praias e piscinas, podendo ser amarrada de várias formas, funcionando como saia, vestido ou cobertura. // Malpeza kaj aspekt-ŝanĝebla vestaĵo, ideala por varmaj tagoj, multe uzata sur plaĝoj kaj apud naĝejoj, povante esti uzata diversmaniere, funkciante kiel jupo, robo aŭ korpokovraĵo.) = ĈEPLAĜA / POSTPLAĜUMA VESTAĴO

SAPATRANCA (Aumentativo de Sapato. // Aŭgmentativo de ŝuo.) = ŜUEGO

SARUEL (ou SAROUEL: Calça de origem norte africana, especialmente do Marrocos, que tem um gancho bem baixo, sendo quase uma "calça-fralda" iarley. // Pantalono origine nord-afrika, precipe el Maroko, kiu havas tre malaltan forkon, preskaŭ vindopantalono.) = ŜARAVARO, ŜALVARO, ŜARAVALIO, ŜALAVALIO

SUBCELEBRIDADE (Pessoa que tem notoriedade passageira ou restrita a um determinado meio, sendo o termo frequentemente usado com conotação negativa. // Persono kiu havas momentan aŭ limigitan famecon en certa medio, estanta la termino ofte uzata kun negativa konotacio.) = FAMULETO; FULMFAMULO; DUONFAMULO

SEDENTARIZAÇÃO (Na antropologia evolucionária, transição cultural da colonização nômade para a permanente. // En la evoluci-antropologio, kultura transiro de nomada pasloĝado al konstanta loĝado.) = LOKSIDIĜADO; LOKRESTADO; FIKSHEJMIĜO

SEMIMETAL TOPOLÓGICO (Material que pode conduzir eletricidade, mas onde a superfície é mais condutora do que o interior. // Materialo, kiu povas kondukti elektron, sed kie la surfaco estas pli konduktiva ol la interno.) = TOPOLOGIA DUONMETALO

SINTRÔNICA (Estudo ou comparação entre diferentes civilizações ou acontecimentos históricos ocorridos na mesma época. // Studo aŭ komparo inter malsamaj civilizacioj aŭ historiaj eventoj okazintaj samtempe.) = SINKRONIKO

SIQUE (Ou sikh: Seguidor do Siquismo. // Sekvanto de Sikismo.) = SIKO; SIĤO

SIQUISMO (Ou sikhismo: religião dármica, (Também categorizada como uma religião étnica por alguns estudiosos) e uma filosofia, que se originou na região ocidental do Himalaia e sub-Himalaia do Punjabe no subcontinente indiano, por volta do final do século XV. // Darma religio, (ankaŭ kategoriigita kiel etna religio, laŭ kelkaj studistoj) kaj filozofio, kiu originis en la okcidenta Himalaja kaj sub-Himalaja regiono de Panĝabo en la hinda subkontinento, ĉirkaŭ la fino de la 15-a jarcento.) = SIKISMO, SIĤISMO

SUDESTINO (Relativo ou pertencente ao sudeste de uma região ou país. // Rilata aŭ apartenanta al la sudoriento de regiono aŭ lando.) = SUDORIENTA; (Natural ou habitante do sudeste de determinada região ou país. // Denaskiĝinto aŭ loĝanto en la sudoriento de regiono aŭ lando.) SUDORIENTANO

TAIKONAUTA (Astronauta chinês treinado pela Administração Espacial Nacional da China para comandar, pilotar ou tripular uma nave espacial. // Ĉina astronaŭto trejnita de la Nacia Kosma Administrado de Ĉinio, por komandi, piloti aŭ homekipi kosmoŝipon.) = TAJKONAŬTO

TELEFOBIA (Medo de fazer ou atender chamadas telefônicas. // Timego fari aŭ respondi telefonvokojn.) = TELEFONAĴ-TIMEGO; TELEFONFOBIO

TELEOFOBIA (Medo de definir planos para o futuro, estabelecer objetivos, firmar compromissos, etc., em geral pela dificuldade em lidar com ansiedade ou insegurança. // Timo difini planojn por la estonteco, starigi celojn, firmi devontigojn ktp., ĝenerale pro malfacileco pritrakti angoron aŭ malsekurecon.) = PLANOTIMEGO; PLANOFOBIO

TENDÍNEO (Relativo ao tendão. // Rilata al la tendeno.) = TENDENA

TENESSO (Elemento químico sintético radioativo, de número atômico 117, ocupando o grupo 17 da tabela periódica. // Sinteza radioaktiva kemia elemento kun atomnumero 117, okupanta la grupon 17 de la perioda tabelo de Mendelevo.) = TENESO

TER GOSTO DE QUERO MAIS (Ser tão bom, que se quer mais. // Esti tiel bona, ke oni volas pli) = GUSTI PRI IOM PLI

TETIGONIÍDEOS (Tettigoniidae: Família de insetos altamente diversificada, que vive em praticamente todos os continentes do globo, à exceção da Antártida e outras regiões nos polos, contando atualmente com 22 subfamílias, 1318 gêneros e cerca de 7886 espécies. // Tre diversa familio de insektoj, kiuj vivas en preskaŭ ĉiuj kontinentoj de la terglobo, escepte de Antarkto kaj aliaj polusaj regionoj, kaj nuntempe enhavanta 22 subfamiliojn, 1318 genrojn kaj ĉirkaŭ 7886 speciojn.) = TETIGONIDAOJ

TITAN ARUM (OU AMORPHOPHALLUS TITANUM (LATIM), JARRO-TITÃ, FLOR-CADÁVER: Espécie que produz um gigantesco espádice que se considera a maior inflorescência do mundo, que, quando desabrocha, chega a atingir três metros de altura e pode pesar até 75 quilogramas // Specio, kiu produktas gigantan spadikon, kiu estas konsiderata la plej granda infloresko en la mondo, kaj kiu, kiam ĝi disfloras, povas atingi tri metrojn da alto kaj pezon ĝis 75 kilogramoj.) = KADAVROFLORO; GIGANTA AMORFOFALO

TOMAR UMA DECISÃO (Decidir; resolver fazer algo.) // Decidi fari ion.) = FARI / PRENI DECIDON; DECIDI

TOMOSSÍNTESE (Método para obtenção de tomografia de ângulo limitado com níveis de radiação compatíveis com la radiografia convencional. // Metodo akiri limangulan tomografion kun niveloj de radiado kongruaj kun konvencia radiografio.) = TOMOSINTEZO

TRIMÚRTI (Em sânscrito, literalmente "três formas": a parte manifesta tripla da divindade suprema, além das representações do Brâman, fazendo-se tripla no intuito de liderar os diferentes estados do universo, sendo composta pelos três principais deuses do hinduísmo: Brahma, Vishnu e Shiva, que simbolizam respectivamente a criação, a conservação e a destruição. // En sanskrito, laŭvorte "tri formoj": la triopa manifestiĝo de la supera diaĵo, krom la reprezentoj de Bramano, fariĝante triopa por gvidi la malsamajn statojn de la universo, konsistanta el la tri ĉefaj dioj de la hinduismo: Brahmao, Viŝnuo kaj Ŝivo, kiuj simbolas respektive la kreon, la konservadon kaj la detruon.) = HINDUISMA DIOTRIOPO, HINDA TRIUNUO

TUAREGUE (Ou tamaxeque, tamajaque: grupo de dialetos e línguas berberes aparentados, falados pelos berberes tuaregues. // Aŭ tamaŝeka, tamajaĥa: grupo de parencaj berberaj dialektoj kaj idiomoj parolataj de la berberoj tuaregoj.) = TUAREGA IDIOMARO

TUAREGUES (Povo berbere constituído por pastores seminômades, agricultores e comerciantes, maioritariamente muçulmanos, sendo os principais habitantes da região sahariana do norte da África. // Berbera popolo konsistanta el duonnomadaj paŝtistoj, farmistoj kaj komercistoj, plejparte islamanoj, kaj la ĉefaj loĝantoj de la sahara regiono de norda Afriko.) = TUAREGOJ

UMÂMI (O último dos cinco gostos básicos do paladar humano, como o ácido, doce, amargo e salgado, sendo uma palavra de origem japonesa, que significa "gosto saboroso e agradável". // La lasta el la kvin bazaj gustoj de la homa gustar-sento, kiel acida, dolĉa, amara kaj sala, estanta vorto de japana origino, kiu signifas "bongusta kaj agrabla gusto".) = UMAMO

VOLTAR ATRÁS (No sentido de desdizer o que se disse. // En la senco de malkonfesi tion, kion oni diris.) = MALASERTI; REDIRI; ALIDIRI; MALKONFESI

ZERÉSIMA (Etapa do teste de lisura ao qual a Urna Eletrônica é submetida, tratando-se de um relatório impresso imediatamente após o equipamento ser ligado, que atesta que cada urna usada no pleito tem zero votos contabilizados e que traz o registro de todos os candidatos que participam da eleição. // Etapo de texto pri ĝusteco aŭ bonordeco, al kiu balotmaŝino estas submetita, donanta presitan raporton tuj post la ŝalto de la ekipaĵo, kiu atestas, ke ĉiu balotujo tuj uzota en la voĉdonado havas neniujn antaŭe registritajn balotojn kaj enhavas la liston de ĉiuj kandidatoj partoprenantaj en la elektado.) = URNOINSPEKTO; BALOTUJ-KONTROLO

ZORAPTERA (Ordem de insetos que vivem em todas as regiões biogeográficas, exceto a Austrália, sendo mais comuns nas regiões de clima tropical e subtropical. // Ordo de insektoj kiuj vivas en ĉiuj biogeografiaj regionoj, escepte de Aŭstralio, pli troveblaj en tropikaj kaj subtropikaj klimatoj.) = ZORAPTERO