DULINGVA RAPIDA VORTARO PORTUGALA-ESPERANTO - AKTUALIGO EL JUNIO 2025

   REFERÊNCIAS: ESPERANTO PORTUGUÊS PORTUGALA DICIONÁRIO VORTARO GLOSSÁRIO GLOSARO TERMINARO TRADUZIR TRADUÇÃO

ABADÃ (ou Abadan: cidade do Irã localizada na província do Cuzistão e que se encontra na ilha de Abadã, sendo delimitada a oeste pelo Rio Arvande e ao leste pelo Rio Karun, próxima da fronteira com o Iraque. // Urbo en Irano situanta en la provinco Ĥuzestano kaj troviĝanta sur la insulo Abadano, limigita okcidente de la rivero Arvand kaj oriente de la rivero Karun, proksime al la limo kun Irako.) = ABADANO

ACREÇÃO (Em astrofísica, acumulação de matéria na superfície de um astro, através da ação da gravidade, sendo que a maioria dos objetos astronômicos, como galáxias, estrelas e planetas, é formada por processos de acreção. // En astrofiziko, akumuliĝo de materio sur la surfaco de astro, per la ago de la gravito, tiel ke la plej multaj astronomiaj objektoj, kiel galaksioj, steloj kaj planedoj, estas formitaj per akreciaj procezoj.) = AKRECIO

ALTITUDE DE CRUZEIRO (Altura mantida pela aeronave durante a maior parte do voo, após a subida inicial e antes da descida para o destino. // Alteco tenata de la aviadilo dum la plejparto de la flugo, post la komenca supreniro kaj antaŭ la malsupreniro al la celloko.) = PLENALTA / PLENALTITUDA FLUGADO

AQUÍFERO (Conjunto de formações geológicas que pode armazenar água subterrânea, sendo rochas porosas e permeáveis, capazes de reter água e também de cedê-la. // Aro de geologiaj formacioj, kiu povas stoki subteran akvon, estante poraj kaj permeablaj rokoj, kapablaj reteni akvon kaj ankaŭ cedi ĝin.) = SUBGRUNDAKVEJO

AQUÍFERO ALTER DO CHÃO (ou Sistema Aquífero Alter do Chão: Aquífero localizado sob os estados do Pará, Amapá e Amazonas, constituindo um complexo e heterogêneo manancial de água subterrâneo, com significante anisotropia, de modo que seus parâmetros hidráulicos apresentam uma ampla variação horizontal e vertical. // Subgrundakvejo situanta sub la brazilaj ŝtatoj Parao, Amapao kaj Amazonio, konsistigante kompleksan kaj heterogenan subteran akvofonton, kun signifa anizotropeco, tiel ke ĝiaj hidraŭlikaj parametroj prezentas vastan horizontalan kaj vertikalan variadon.) = SUBGRUNDAKVEJO DE ALTERO-DE-LA-GRUNDO

ARATICUM (ou Annona crassiflora, Panã, marolo ou pinha: Fruto nativo do Cerrado, com polpa cremosa e com casca verde e escamosa. // Frukto origininta de la Cerado (brazila savano), kun kremeca pulpo kaj verda, skvameca ŝelo.) = SUKERPOMO; ANONO

ARATICUM (ou maroleiro, paraguaçuense: Árvore frutífera não cultivada e frequente na natureza, nativa dos cerrados da Bahia e Tocantins até São Paulo, Mato Grosso e Mato Grosso do Sul, sendo uma árvore decídua (que derruba suas folhas), que chega a atingir até 8 metros de altura. // Fruktarbo nekultivata kaj ofta en la naturo, origininta de la ceradoj de Bahio kaj Tokantinso ĝis San-Paŭlo, Mato-Groso kaj Suda Mato-Groso, estanta decidu-folia arbo (kiu faligas siajn foliojn), kiu atingas ĝis 8 metrojn de alteco.) = SUKERPOMARBO; ANONARBO

BABAJI (Título honorífico indiano que significa "Pai", geralmente exercendo um grande respeito, ou para um sacerdote. // Hinda honora titolo kiu signifas "Patro", ĝenerale esprimante grandan respekton, aŭ por sacerdoto.) = BABAĜIO

BIANZHONG (Antigo instrumento musical chinês composto por um conjunto de sinos de bronze, suspensos em uma estrutura de madeira e tocados por percussão, sendo um instrumento de grande importância histórica e cultural, utilizado em rituais e cerimônias da corte chinesa antiga. // Antikva ĉina muzika instrumento konsistanta el aro da bronzaj sonoriloj, pendigitaj en ligna kadro kaj ludataj per perkutado, estante instrumento de granda historia kaj kultura graveco, uzata en ritoj kaj ceremonioj de la antikva ĉina kortego.) = BIANZHONGO; BIANZONGO

BUGA (ou Guadalajara de Buga: Cidade colombiana no departamento de Valle del Cauca, conhecida por seu santuário religioso e pela histórica Basílica do Senhor dos Milagres, sendo uma cidade colonial charmosa com arquitetura atraente e ambiente tranquilo, além de possuir belas reservas naturais e zonas úmidas, com diversas oportunidades de recreação ao ar livre. // Kolombia urbo en la departemento Valo de Kaŭko, konata pro sia religia sanktejo kaj la historia Baziliko de la Sinjoro de la Mirakloj, estante ĉarma kolonia urbo kun alloga arkitekturo kaj trankvila etoso, krom posedado de belaj naturaj rezervejoj kaj malsekejoj, kun diversaj rimedoj por subĉiela distrado.) = (GŬADALAĤARO-DE) BUGO

BUGA, O VELHO (ou Buga Alcabir, Alquibir (Bugha al-Kabir); Buga, o Turco (Bugha al-Turki; m. agosto de 862): General turco do século IX que serviu ao Califado Abássida. // Turka generalo de la 9-a jarcento kiu servis la Abasidan Kalifujon.) = BUGHO-AL-KABIRO; BUGHO LA GRANDA, BUGHO-AL-TURKO

BUGIO-RUIVO (ou bugio-marrom, ou simplesmente bugio (nome científico: Alouatta guariba): Espécie de primata que habita o leste e sudeste do Brasil e a província de Misiones na Argentina, e cuja coloração consiste de um castanho escuro, com região lombar variando de uma tonalidade ruiva a alaranjada. // Specio de primato, kiu loĝas en la oriento kaj sudoriento de Brazilo kaj en la provinco Misiones en Argentino, kaj kies haŭtkoloro konsistas el malhelbruna, kun la lumba parto varianta de ruĝeca ĝis oranĝkolora nuanco.) = FLAVRUĜA / RUĜFLAVA PAVIANO

CACHORRO-VINAGRE (ou cachorro-do-mato-vinagre (nome científico: Speothos venaticus), ou aracambé, jaguacininga, jaguaracambé, janauíra ou januaíra: Espécie da família dos canídeos (Canidae) nativo da América do Sul, encontrada em florestas da Amazônia. // Specio el la familio de kanisedoj (Canidae)origininta en Sudameriko, trovata en arbaroj de Amazonio.) = MUSTELVULPO; SPEOTO

CALMARIA NA BATALHA (Período de pausa ou diminuição da intensidade em um combate, seja ele físico, como em uma guerra, ou figurativo, como em uma discussão ou competição, sendo um momento de trégua temporária, onde a intensidade dos confrontos diminui, permitindo que as partes envolvidas recuperem o fôlego, planejem estratégias ou até mesmo se reabasteçam. // Periodo de paŭzo aŭ malpliiĝo de la intenseco de batalo, ĉu fizika, kiel en milito, ĉu figursenca, kiel en diskuto aŭ konkurso, estante momento de provizora paŭzo, kie la intenseco de la konfliktoj malpliiĝas, permesante al la partoprenantoj refreŝigi sin, plani strategiojn aŭ eĉ reproviziĝi.) = MILITPAŬZO; BATALPAŬZO; BATAL-MALPLIIĜO

CAMPO DE REFUGIADOS (Local construído provisoriamente por governos, organizações internacionais ou organizações não-governamentais (ONGs), como a Médicos Sem Fronteiras, para receber refugiados. // Loko provizore konstruita de registaroj, internaciaj organizoj aŭ neregistaraj organizoj (NRO-j), kiel Kuracistoj Sen Landlimoj, por akcepti rifuĝintojn.) = RIFUĜEJO; KAMPADEJO POR RIFUĜINTOJ

CARIOGRAMA (Representação visual organizada dos cromossomos de uma célula. // Vida kaj organizita prezento de la kromosomoj de ĉelo.) = KARIOGRAMO

CARIÓTIPO (Representação visual e análise dos cromossomos de uma célula, mostrando o número, tamanho, forma e estrutura dos mesmos, sendo um exame importante para identificar anomalias genéticas, como a Síndrome de Down (trissomia 21) ou a Síndrome de Turner (monossomia do cromossomo X), sendo, enfim, o conjunto de cromossomas dentro de um núcleo de uma célula. // Vida prezento kaj analizo de la kromosomoj de ĉelo, montrante ilian nombron, grandecon, formon kaj strukturon, estanta grava ekzameno por identigi genetikajn anomaliojn, kiel la Down-sindromo (trisomio 21) aŭ la Turner-sindromo (monosomio de la X-kromosomo), estanta, finfine, la aro de kromosomoj ene de ĉela nukleo.) = KARIOTIPO

CÉLULAS DIPLOIDES (Células cujos cromossomos se organizam em pares de cromossomos homólogos, e assim, de modo que para cada característica existem pelo menos dois genes, estando cada um deles localizado em um cromossomo homólogo. // Ĉeloj kies kromosomoj organiziĝas en paroj de homologaj kromosomoj, tiel ke por ĉiu karakterizaĵo ekzistas almenaŭ du genoj, ĉiu situanta sur homologa kromosomo.) = DIPLOIDAJ / DUPLOIDAJ ĈELOJ

CÉLULAS FUSIFORMES (Células alongadas, com formato semelhante a um fuso (extremidades afiladas e centro mais largo), encontradas em diversos tecidos do corpo, como músculo liso, tecido conjuntivo e vasos sanguíneos, e que desempenham funções variadas dependendo do tecido em que estão localizadas, como contração muscular, cicatrização e formação de vasos. // Longformaj ĉeloj, kun formo simila al spindelo (pintaj ekstremaĵoj kaj pli larĝa centro), trovitaj en diversaj histoj de la korpo, kiel glata muskolo, konektiva histo kaj sangaj vaskuloj, kaj kiuj plenumas diversajn funkciojn depende de la histo, kie ili troviĝas, kiel muskola kuntiriĝo, cikatriĝo kaj formado de vaskuloj.) = SPINDELFORMAJ ĈELOJ

CÉLULAS SOMÁTICAS (Quaisquer células responsáveis pela formação de tecidos e órgãos em organismos multicelulares. // Iu ajn ĉelo respondeca pri la formado de histoj kaj organoj en plurĉelaj organismoj.) = SOMATAJ ĈELOJ

COCHONILHA (Inseto de um grande grupo de hemípteros minúsculos pertencentes a superfamília Coccoidea que se alimentam principalmente da seiva (floema) das plantas. // Insekto el granda grupo de etaj hemipteroj apartenantaj al la superfamilio Coccoidea, kiuj nutriĝas ĉefe per la sevo (floemo) de plantoj.) = KOĈOIDEO

COLOCAR NO VIVA-VOZ (Ativar o recurso de autofalante externo do aparelho de telefone. // Aktivigi la eksteran laŭtparolilon de la telefono.) = LAŬTAŬSKULTIGI

DAR COM OS BURROS N'ÁGUA (Expressão usada para dizer que alguém se deu mal, que teve um fracasso ou foi prejudicado. // Esprimo uzata por diri, ke iu fiaskis, havis malsukceson aŭ estis damaĝita.) = SUFERI MALUTILEGON

DESINSOFRIDO (muito impaciente; agitado, insofrido. // Tre senpacienca; malkvieta, agitita.) = MALPACIENCEMA; MALKVIETEMA; SUFERNEELTENEMA

DISFORIA DE GÊNERO (Condição caracterizada pelo desconforto persistente com características sexuais ou marcas de gênero que remetam ao gênero atribuído ao nascer, sendo que a orientação sexual da pessoa com a condição pode ser qualquer uma e não é analisada nesse diagnóstico. // Stato karakterizita de persista malkomforto pri seksaj trajtoj aŭ genraj markoj, kiuj rilatas al la sekso atribuita ĉe la naskiĝo, dum la seksa orientiĝo de la persono kun ĉi tiu stato povas esti ajna kaj ne estas analizata en ĉi tiu diagnozo.) = GENRA DISFORIO

DISMORFIA (ou dismorfofobia, ou Transtorno dismórfico corporal: Transtorno mental definido por uma preocupação avassaladora com uma falha percebida na aparência física, ainda que muito pequena ou até inexistente. // Mensmalsano difinita de superforta zorgiĝo pri perceptita difekto en la fizika aspekto, eĉ se tre malgranda aŭ eĉ neekzistanta.) = ŜAJNDIFEKTOMANIO; MISFORMPERCEPTO; KORPA DISMORFIO; KORPA DISMORFIA MALORDO

DISMORFOLOGIA (Área da Genética Médica que estuda e busca interpretar os padrões de crescimento humano e as anomalias morfológicas. // Fako de la Medicina Genetiko, kiu studas kaj celas interpreti la modelojn de homa kresko kaj la morfologiajn anomaliojn.) = DISMORFOLOGIO

ELETRONEUROMIOGRAFIA (Exame neurofisiológico que avalia o funcionamento dos nervos periféricos e dos músculos, com a utilização de estímulos elétricos, registrando a atividade elétrica muscular para identificar problemas nos nervos, na junção neuromuscular e nos músculos, sendo um exame importante para diagnosticar diversas condições, como síndrome do túnel do carpo, hérnias de disco e outras doenças neuromusculares. // Neŭrofiziologia ekzameno, kiu taksas la funkciadon de la periferiaj nervoj kaj muskoloj, per la uzo de elektraj stimuloj, registrante la muskolan elektran aktivecon por identigi problemojn en la nervoj, en la neŭromuskola junto kaj en la muskoloj, estante grava ekzameno por diagnozi diversajn kondiĉojn, kiel la karpala tunela sindromo, diskaj hernioj kaj aliaj neŭromuskolaj malsanoj.) = ELEKTRONEŬROMIOGRAFIO

EPONÍQUIO (Estrutura ungueal responsável pela fabricação de células que dão origem ao pterígio. // Ungostrukturo respondeca pri la produktado de ĉeloj, kiuj originigas la pterigion.) = EPONIKIO

GATO-FERRUGEM (em latim, Prionailurus rubiginosus: O menor felino selvagem do mundo, nativo da Índia e Sri Lanka, medindo entre 35 e 48 centímetros de comprimento (excluindo a cauda), pesando entre 0,9 e 1,6 kg e possuindo uma pelagem curta, cinza-avermelhada com manchas enferrujadas nas costas e flancos. // La plej malgranda sovaĝa felisedo en la mondo, origininta en Barato kaj Srilanko, mezuranta inter 35 kaj 48 centimetrojn da longo (sen la vosto), pezanta inter 0,9 kaj 1,6 kg kaj havanta mallongan, ruĝec-grizan felon kun rustokoloraj makuloj sur la dorso kaj flankoj.) = RUSTMAKULA KATO

GATO-MARACAJÁ (gato-da-mata, gato-peludo, maracajá-peludo, ou, pelo nome científico, Leopardus wiedii: Pequeno felino nativo da América Central e América do Sul, solitário e noturno, que vive principalmente em florestas perenes e decíduas. // Malgranda felisedo devena de Centra kaj Suda Ameriko, solema kaj nokta, kiu vivas ĉefe en ĉiamverdaj kaj deciduaj arbaroj.) = MARGAJO; AKROBATA TIGRO-KATO

HATSHEPSUT (ou Hatexepsute: Princesa, grande esposa real, regente e rainha-faraó do Antigo Egito, tendo vivido no começo do século XV a.C. // Princino, granda reĝa edzino, regentino kaj reĝino-faraono de la Antikva Egiptio, vivinte komence de la 15-a jarcento a.K.) = HATŜEPSUT

HIPERGAMIA (Relação conjugal com alguém considerado de classe econômica ou social ou casta superior. // Geedza rilato kun iu konsiderata de pli alta ekonomia aŭ socia klaso aŭ kasto.) = SUPERKLASEDZECO

HIPOGAMIA (Relação conjugal com alguém considerado de classe econômica ou social ou casta inferior. // Geedza rilato kun iu konsiderata de pli malalta ekonomia aŭ socia klaso aŭ kasto.) = SUBKLASEDZECO

IDIOGRAMA (Esquema dos cromossomos de uma determinada espécie, podendo mostrar informações simples como o tipo de cromossomo (localização do centrômero), tamanho dos braços e bandeamentos. // Skemo de la kromosomoj de specifa specio, povanta montri simplajn informojn kiel la tipo de kromosomo (loko de la centromero), la grandeco de la brakoj kaj la bendoj.) = IDIOGRAMO

IRMÃO DO BRICS (Relação fraternal entre cidadãos dos países que fazem parte do grupo BRICS. // Frata rilato inter civitanoj de la landoj, kiuj apartenas al BRICS.) = BRICSOFRATO; BRICSOFRATECO

JUDEUS SEFARDITAS (ou sefaraditas: Descendentes dos judeus que viviam na Península Ibérica (Portugal e Espanha) antes da expulsão em 1492 e 1496, respectivamente. // Posteuloj de la judoj, kiuj vivis sur la Ibera Duoninsulo (Portugalio kaj Hispanio) antaŭ la forpelo en 1492 kaj 1496, respektive.) = SEFARDAJ JUDOJ; SEFARDOJ

LOXOSCELES RECLUSA (ou aranha-violinista, ou aranha-reclusa-castanha: Espécie de aranha araneomorfa da família Sicariidae, capaz de infligir mordeduras venenosas proteolíticas com consequências significativas para o ser humano, com uma distribuição natural ampla na parte leste da América do Norte, desde o norte do México até à Nova Inglaterra, em habitats abrigados e húmidos, nomeadamente entre pedras, madeira ou lenhas deixadas no exterior ou em recantos húmidos e escuros de edifícios. // Specio de araneomorfa araneo el la familio Sikariedoj, kapabla kaŭzi venenajn proteolizajn mordojn kun gravaj konsekvencoj por la homo, kun vasta natura distribuo en la orienta parto de Nordameriko, de la nordo de Meksiko ĝis Nov-Anglio, en ŝirmitaj kaj humidaj vivejoj, precipe inter ŝtonoj, ligno aŭ brullignoj lasitaj ekstere aŭ en humidaj kaj malhelaj anguloj de konstruaĵoj.) = SINKAŜEMA ARANEO; LOKSOCELO SINKAŜEMA; (BRUNA) VIOLONECA ARANEO

MALSOFRIDO (impaciente no sofrimento ou incapaz de suportá-lo; insofrido, desinsofrido. // Senpacienca en sufero aŭ nekapabla elteni ĝin.) = SUFERMALTRANKVILA; SUFERMALPACIENCA; SUFERNEELTENEMA

NOTA DE VINHO (ou avaliação de vinho: Pontuação atribuída a um vinho por um crítico ou especialista, geralmente em uma escala de 50 a 100 pontos, refletindo a qualidade e características do vinho. // Poentaro atribuita de kritikisto aŭ specialisto al vino, kutime sur skalo de 50 ĝis 100 poentoj, reflektante la kvaliton kaj karakterizaĵojn de la vino.) = NOTO / TAKSO DE VINO

PALINGENESIA (Retorno à vida; renascimento; regeneração; doutrina de transmigração das almas. // Reveno al la vivo; renaskiĝo; regeneriĝo; doktrino pri transmigrado de la animoj.) = REVIVIĜO; RENASKIĜO; REGENERIĜO; PALINGENEZO

PISCINA DE BORDA INFINITA (Piscina que produz um efeito visual ou uma ilusão de ótica de que a água se estende até o horizonte, ou desaparece, ou então se estende até o infinito. // Naĝejo kiu produktas vidan efekton aŭ optikan iluzion, ke la akvo etendiĝas ĝis la horizonto, aŭ malaperas, aŭ etendiĝas ĝis la senfino.) = SENFINA / SENBORDA NAĜEJO

POR EXCELÊNCIA (Locução adverbial que significa no mais alto grau, de forma notável, ou de modo que se distingue dos demais, sendo uma expressão utilizada para indicar que algo ou alguém é o melhor ou o mais representativo em sua categoria, ou, em outras palavras, é a qualidade de ser excelente, de se destacar de forma superior. // Adverba lokucio, kiu signifas en la plej alta grado, en rimarkinda maniero, aŭ tiel, ke ĝi distingiĝas de la aliaj, estante esprimo uzata por indiki, ke io aŭ iu estas la plej bona aŭ la plej reprezenta en sia kategorio, aŭ, alivorte, estas la kvalito esti bonega, elstari en supera maniero.) = PLEJ; PLEJA; PLEJE; PLEJ SUPERA / PLEJ BONA / ALTGRADA / ELSTARA

PTERÍGIO (Crescimento benigno de tecido na córnea do olho, tendo geralmente início na região da córnea mais próxima do nariz. // Benigna kresko de histo sur la korneo de la okulo, ĝenerale komenciĝanta en la kornea regiono plej proksima al la nazo.) = PTERIGIO

PUNTE (ou Reino de Punte: Nome que os antigos egípcios davam a uma região da África Oriental, cuja localização não foi até o momento identificada, podendo, de acordo com várias hipóteses, ter sido o que é hoje a Somália, parte da Etiópia, o sul da Núbia, Omã ou a costa da Eritreia. // Nomo, kiun la antikvaj egiptoj donis al regiono de Orienta Afriko, kies loko ĝis nun ne estas identigita, povante, laŭ diversaj hipotezoj, esti la hodiaŭa Somalio, parto de Etiopio, la sudo de Nubio, Omano aŭ la marbordo de Eritreo.) = (LANDO) PUNTO

REINO DOS PAÍSES BAIXOS (Estado soberano que, desde 2010, é composto por quatro nações: os Países Baixos (na Europa); e Aruba, Curaçau e São Martinho (nas Caraíbas). // Suverena ŝtato kiu, ekde 2010, konsistas el kvar nacioj: Nederlando (en Eŭropo); kaj Arubo, Kuracao kaj Sint-Marteno (en Karibio).) = REĜLANDO DE NEDERLANDO

SAMPLEAR (Utilizar trechos de registros sonoros antes realizados, para montar uma nova composição (geralmente musical). // Uzi fragmentojn de sonoregistraĵoj antaŭe faritaj, por kunmeti novan komponaĵon (ĝenerale muzikan).) = (DUON)PLAGIATI

SEM SINAL DE WI-FI (Expressão alusiva à situação em que um local está sem conexão ou fora de alcance para a internet sem fios. // Esprimo aludanta al la situacio, en kiu loko estas sen konekto aŭ ekster la atingo de la sendrata interreto.) = SEN KONEKTECO KUN LA VIFIO / (LA SENDRATA INTERRETO); SEN VIFIA SIGNALO; SEN VIFIO

SÍLEX (Rocha sedimentar silicatada, constituída de quartzo criptocristalino, muito dura e com elevada densidade e fratura conchoidal, usada no passado para fazer machadinhas e também produzir faíscas por fricção. // Sedimenta silikata roko, konsistanta el kriptokristala kvarco, tre malmola kaj kun alta denseco kaj konka frakturo, uzita en la pasinteco por fari hakiletojn kaj ankaŭ por produkti fajrerojn per frotado.) = FAJROŜTONO; SILIKO

SÔFREGO (próprio do que come ou bebe com pressa ou avidez; esganado, voraz: Propra al tiu, kiu manĝas aŭ trinkas haste aŭ avide; vorema. // Propra al tiu, kiu manĝas aŭ trinkas haste aŭ avide; vorema.); (desejoso e impaciente pela posse ou realização de alguma coisa; insofrido, malsofrido, ansioso. // Deziranta kaj senpacienca pri la posedo aŭ realigo de io; avida, anksia.) = VORMANĜEMA; MANĜAVIDEMA; TRINKAVIDEMA; MANĜEGEMA; TRINKEGEMA; MALSATEGE MANĜEMA; SOIFEGE TRINKEMA; MALTRANKVILE / MALKVIETE AVIDANTA / DEZIRANTA / SOPIRANTA / VOLANTA; (AVIDE) DEZIREGANTA / VOLEGANTA; (FORTE / EGE) AVIDANTA

TEREDO (ou turu, gusano, busano, cupim-do-mar: Molusco bivalve (cabeça carbonatada rígida), gelatinoso e embranquecido, da família dos teredinídeos, que apresenta aspecto vermiforme semelhante à minhoca, tendo em uma das extremidades valvas com sulcos providos de dentes, os quais são utilizados para abrir galerias em madeiras apodrecidas que estão submersas na água, principalmente em manguezal, formando aí a colônia, sendo considerado uma iguaria afrodisíaca. // Duvalva molusko (rigida karbonata kapo), gelateneca kaj blankeca, el la familio de la teredinedoj, kiu prezentas vermoforman aspekton similan al lumbriko, havante ĉe unu el la ekstremaĵoj valvojn kun sulkoj provizitaj per dentoj, kiuj estas uzataj por malfermi galeriojn en putrinta ligno subakvigita, precipe en mangrovo, tie formante la kolonion, kaj estante konsiderata afrodiziiga gustumaĵo.) = TEREDO

TORPOROSO (Algo ou alguém que está cheio de torpor, entorpecido, letárgico ou com uma sensação de apatia. // Io aŭ iu plena de torporo, sensentigita, letargia aŭ kun sento de apatio.) = TORPORA; HEBETECA; STUPORA; TORPORULO; HEBETECULO; STUPORULO

TUBO DE ENSAIO (Recipiente cilíndrico de vidro usado para efetuar reações químicas de pequena escala com poucos reagentes de cada vez. // Cilindra vitra ujo uzata por efektivigi malgrandskalajn kemiajn reakciojn kun malmultaj reakciantoj samtempe.) = PROVTUBO

URÂNIO ENRIQUECIDO (Urânio cujo teor de 235U (urânio-235) foi aumentado através de um processo de separação de isótopos. // Uranio kies enhavo de 235U (uranio-235) estis pliigita per procedo de izotopa disigo.) = RIĈIGITA / DENSIGITA URANIO

VIGOREXIA (ou Vigorexia nervosa, bigorexia, transtorno dismórfico muscular: Doença psicológica caracterizada por uma insatisfação constante com o corpo, que afeta principalmente os homens, podendo estar associada a uma distorção da autoimagem. // Psikologia malsano karakterizita de konstanta malkontento pri la korpo, kiu ĉefe trafas virojn, kaj povas esti asociita kun distordo de la mem-bildo.) = MUSKOLDEFORMITECO; MUSKULDISMORFIO

DULINGVA RAPIDA VORTARO PORTUGALA-ESPERANTO - AKTUALIGO EL MAJO 2025

  REFERÊNCIAS: ESPERANTO PORTUGUÊS PORTUGALA DICIONÁRIO VORTARO GLOSSÁRIO GLOSARO TERMINARO TRADUZIR TRADUÇÃO

A TÍTULO PRECÁRIO (Provisório, sobre posse temporária, sem direito de propriedade. // Provizora, pri portempa posedo, sen rajto de proprieto.) = NEPROPRIETIGE; NEPROPRIETRAJTIGE; PROVIZORE; PORTEMPE

AFASIA ANÔMICA (Dificuldade persistente em nomear objetos ou encontrar as palavras certas durante a fala, o que pode levar a pausas e circunlóquios e afetar a clareza e organização da expressão. // Persista malfacileco nomi objektojn aŭ trovi la ĝustajn vortojn dum parolado, kio povas kaŭzi paŭzojn kaj ĉirkaŭfrazojn kaj influi kontraŭ la klareco kaj organizo de la esprimo.) = PRINOMA / ANOMIA AFAZIO
AFASIA EXPRESSIVA (Ou Afasia de Broca: transtorno persistente na habilidade de se expressar de maneira clara e organizada e com dificuldades em expressar ideias oralmente, devido à pobreza lexical ou às dificuldades em escolher as palavras e regras de expressão, o que repercute em dificuldades significativas na produção da fala, incluindo problemas gramaticais (agramatismo), dificuldade em encontrar palavras e uma fala telegráfica e não fluente. // Aŭ Afazio de Broko: persista perturbo en la kapablo esprimi sin klare kaj organizite kaj kun malfacilecoj esprimi ideojn parole, pro leksika malriĉeco aŭ malfacilecoj elekti vortojn kaj regulojn de esprimo, kio kaŭzas signifajn malfacilecojn en parolproduktado, inkluzive gramatikajn problemojn (agramatismo), malfacilecon trovi vortojn kaj nefluan, telegrafan parolon.) = ESPRIMECA / PAROLA AFAZIO; MISESPRIMECO; MISPAROLECO; BROK-AFAZIO
AGRAMATISMO (Aspecto linguístico particular da afasia de expressão caracterizado pela supressão quase constante dos morfemas gramaticais (preposições, artigos, pronomes) e a reducão das frases apenas à sequência dos morfemas lexicais, sendo uma das causas principais a perda auditiva, geralmente em crianças de seis anos. // Lingva aspekto de esprima afazio karakterizita per preskaŭ konstanta subpremo de gramatikaj morfemoj (prepozicioj, artikoloj, pronomoj) kaj redukto de frazoj al nur la sekvenco de leksikaj morfemoj, unu el la ĉefaj kaŭzoj estante aŭdoperdo, kutime ĉe sesjaraj infanoj.) = KONTRAŬGRAMATIKISMO; KONTRAŬGRAMATIKEMO; AGRAMATISMO
ANERGIA (Em medicina, mesmo que anenergia: estado de linfócitos em que os linfócitos, embora presentes, não estão ativos. // En medicino, sama kiel anenergio: stato de limfocitoj, en kiu la limfocitoj, kvankam ĉeestaj, ne estas aktivaj.) = SENENERGIO; SENAKTIVECO
ANOXIA (Ausência de oxigênio nos tecidos orgânicos, um agravante da hipóxia. // Manko de oksigeno en organaj histoj, pliiganto de la hipoksio.) = ANOKSIO
APOAPSIS (Ponto de uma órbita elíptica onde o objeto está mais distante do corpo que está orbitando; ponto de maior distância na órbita, sendo o oposto da periapsis, onde o objeto está mais próximo. // Punkto en elipsa orbito, kie la objekto estas plej malproksima de la korpo, kiun ĝi orbitas; punkto de plej granda distanco en la orbito, estante la malo de periapsido, kie la objekto estas plej proksima.) = APOAPSIDO
APOASTRO (Ponto da órbita de um corpo celeste ou de uma nave espacial em que ele se encontra mais distante do astro em torno do qual gravita, que não seja o sol. // Punkto en la orbito de ĉiela korpo aŭ kosmoŝipo, kie ĝi estas plej malproksima de la astro, ĉirkaŭ kiu ĝi gravitas, kiu ne estas la suno.) = APOASTRO
APSIDE (Ponto extremo na órbita de um objeto astronômico; ponto extremo da órbita do eixo maior da elipse, em que um planeta ou satélite se acha mais perto ou mais longe do centro. // Ekstrema punkto en la orbito de astronomia objekto; ekstrema punkto de la granda akso de la elipso, kie planedo aŭ satelito estas plej proksima aŭ malproksima de la centro.) = APSIDO
ASTENIA (Ou debilidade: em medicina, fraqueza orgânica, porém sem perda real da capacidade muscular. // Aŭ malforteco: en medicino, organa malforteco, sed sen reala perdo de muskapablo.) = KORPOMALFORT(EC)O
BEATBOX (Percussão vocal do hip-hop; arte de reproduzir sons de bateria e efeitos eletrônicos com a voz, boca e nariz, também envolvendo o cacarejo, imitação vocal de efeitos de DJs, simulação de cornetas, cordas e outros instrumentos musicais e efeitos sonoros. // Voĉa perkutado de hiphopo; arto reprodukti sonojn de drumoj kaj elektronikajn efektojn per la voĉo, buŝo kaj nazo, ankaŭ inkluzivante la klukadon, voĉan imiton de diskĵokeaj efektoj, simuladon de kornoj, kordoj kaj aliaj muzikaj instrumentoj kaj sonaj efektoj.) = PERKUTVOĈADO; VOĈA PERKUTADO
BEBÊ REBORN (Boneco-bebê ultrarrealista fabricado artesanalmente. // Treege realisma manfarita bebo-pupo.) = REALISMEGA BEBOPUPO

BÍDUO (Período de 2 dias. // Periodo de 2 tagoj.) = DUTAGDAŬRO
BUTIM (Conjunto de bens materiais e de escravos, ou prisioneiros, que se toma ao inimigo no curso de um ataque, de uma batalha, de uma guerra; produto de roubo ou de pilhagem. // Aro de materiaj havaĵoj kaj sklavoj, aŭ malliberuloj, kiuj estas prenitaj de la malamiko dum atako, batalo aŭ milito; produkto de ŝtelo aŭ rabado.) = MILITAKIRAĴOJ
CALEMBUR (Ou calemburgo, trocadilho: jogo de palavras que consiste no uso de palavras com sonoridade semelhante (parônimas) ou idêntica (homófonas ou homógrafas com significados diferentes, dúbios, jocosos, equivocados), para criar um efeito de humor, ambiguidade ou sagacidade. // Aŭ kalemburo: vortludo, kiu konsistas el uzo de vortoj kun simila sonado (paronimoj) aŭ identa (homofonoj aŭ homografoj kun malsamaj signifoj, dubaj, ŝercaj, eraraj), por krei humuron, ambiguecon aŭ spritecon.) = VORTLUDO; VORTSPRITAĴO; KALEMBURO; PARONOMAZIO
CANAL DO CASSIQUIARE (Ou canal Casiquiare, ou rio Cachequerique: canal natural e bifurcação fluvial com 326 km de comprimento que se desenvolve entre a margem esquerda do rio Orinoco, na Venezuela, e a margem esquerda do rio Negro, afluente do rio Amazonas, na fronteira entre a Venezuela e a Colômbia. // Aŭ rivero Kaŝekeriko: natura kanalo kaj rivera forko kun longo de 326 km, kiu disvolviĝas inter la maldekstra bordo de la rivero Orinoko en Venezuelo kaj la maldekstra bordo de la rivero Negro, alfluanto de la rivero Amazono, ĉe la landlimo inter Venezuelo kaj Kolombio.) = KASIKIARO
CEREULIDA (Toxina produzida por algumas cepas de Bacillus cereus, Bacillus megaterium e espécies relacionadas, sendo uma citotoxina potente que destrói as mitocôndrias, causando náuseas e vômitos. // Toksino produktita de iuj stamoj de Bacillus cereus, Bacillus megaterium kaj rilataj specioj, estante potenca citotoksino, kiu detruas la mitokondriojn, kaŭzante naŭzojn kaj vomadon.) = CEREŬLIDO
CHEONGSAM (Ou zansae, qipao, vestido mandarim: vestido chinês florido usado por mulheres que se inspiram no qizhuang, a roupa étnica do povo Manchu. // Aŭ ĉipao, mandarina robo: florĉina robo portata de virinoj, kiuj inspiriĝas de la qizhuang, la etna vesto de la manĉua popolo.) = ĈIPAO

CIANOSE (Sinal ou um sintoma marcado pela coloração azul-arroxeada da pele, leitos ungueais ou das mucosas, devido ao aumento da hemoglobina não oxidada (desoxi-hemoglobina) ou de pigmentos hemoglobínicos anormais. // Signo aŭ simptomo markita per blu-purpura koloro de la haŭto, ungejoj aŭ mukozoj, pro pliiĝo de neoksidigita hemoglobino (deokshemoglobino) aŭ nenormalaj hemoglobinaj pigmentoj.) = CIANOZO
CLONAL (Relativo a clone. // Rilata al klono.) = KLONA
CONCERTO BENEFICENTE (ou show beneficente: tipo de apresentação artística com músicos, comediantes ou outros artistas, realizado para fins de caridade, muitas vezes direcionado a uma crise humanitária específica e imediata, ou para ajudar certa instituição ou um artista) = BENEFICA KONCERTO
CONCILIÁBULO (Reunião de prelados não católicos; pequena assembleia; pequeno concílio. // Kunveno de nekatolikaj prelatoj; malgranda asembleo; malgranda koncilio.) = ASSEMBLEETO; KONCILIETO; KONSILIĜETO
CONFERÊNCIAS DAS NAÇÕES UNIDAS SOBRE MUDANÇAS CLIMÁTICAS (Eventos anuais realizados no âmbito da Convenção-Quadro das Nações Unidas sobre a Mudança do Clima (UNFCCC). // Jaraj eventoj okazigitaj kadre de la Kadra Konvencio de Unuiĝintaj Nacioj pri Klimata Ŝanĝiĝo (UNFCCC).) = UN-KONFERENCOJ PRI LA KLIMATA ŜANĜIĜO
CONVENÇÃO-QUADRO DAS NAÇÕES UNIDAS SOBRE A MUDANÇA DO CLIMA (CQNUMC) (ou Convenção Quadro das Nações Unidas sobre as Alterações Climáticas: Um tratado internacional resultante da elaboração do texto pela Conferência das Nações Unidas para o Meio Ambiente e o Desenvolvimento (CNUMAD), informalmente conhecida como a Cúpula da Terra, realizada no Rio de Janeiro em 1992. // Internacia traktato rezultanta el la ellaborado de la teksto fare de la Konferenco de Unuiĝintaj Nacioj pri Medio kaj Evoluo (UNCED), neformale konata kiel la Tera Pintkunveno, okazinta en Rio-de-Ĵanejro en 1992.) = KADRA KONVENCIO DE UNUIĜINTAJ NACIOJ PRI KLIMATA ŜANĜIĜO
CRAQUELÊ (Pequenas fendas que se formam no esmalte, verniz ou na capa superficial das pinturas a óleo. // Malgrandaj fendoj, kiuj formiĝas en emajlo, lako aŭ la supra tavolo de oleaj pentraĵoj.) = FENDETARO; KRAKELURO

CRIPTOMNÉSIA (Memória oculta, memória ancestral, memória subliminar, um aspecto ou divisão da Pantomnésia, consistindo basicamente em memória inconsciente e processos psicológicos inconscientes. // Kaŝita memoro, praula memoro, sublimina memoro, aspekto aŭ divido de Pantomnezio, konsistante esence el nekonscia memoro kaj nekonsciaj psikologiaj procezoj.) = KRIPTOMNEZIO
DESAJUSTADO (Que está fora da devida medida ou do grau certo de ajustamento. // Kiu estas ekster la ĝusta mezuro aŭ grado de ĝustigo.) = MALKONFORMA; MALKONFORMITA; MALĜUSTA; MALĜUSTIGITA; (Em psiquiatria) NEEKVILIBRECA; MENSKONFUZITA
DISFONIA (Qualquer alteração na produção da voz, podendo se manifestar em sensação de dor e desconforto na garganta durante a produção da voz, pigarros e cansaço ao falar, além de mudanças perceptivas no som da voz, como rouquidão, aspereza, soprosidade e instabilidade, podendo também se apresentar como uma alteração no volume e no tom da voz, na ressonância e na articulação das palavras. // Ajna ŝanĝo en voĉproduktado, povanta montriĝi en doloro kaj malagrablaĵo aŭ ĝeno en la gorĝo dum voĉproduktado, tusetoj kaj laciĝo parolante, krom percepteblaj ŝanĝoj en la voĉsono, kiel raŭkeco, malglateco, bloveco kaj malstabileco, ankaŭ povanta prezentiĝi kiel ŝanĝo en la volumo kaj tono de la voĉo, en la resonanco kaj artikulado de vortoj.) = MISVOĈECO; DISFONIO
DISGRAFIA (Transtorno na habilidade para escrever primeiramente em termos de caligrafia, mas também em termos de coerência, com problemas persistentes na capacidade de escrever de maneira clara e organizada e com dificuldades em se expressar ideias por escrito, devido às dificuldades em se controlar os movimentos necessários para formar as letras. // Perturbo en la kapablo skribi unue pri kaligrafio, sed ankaŭ pri kohereco, kun persistaj problemoj en la kapablo skribi klare kaj organizite kaj kun malfacilecoj esprimi ideojn skribe, pro malfacilecoj kontroli la necesajn movojn por formi literojn.) = MISSKRIBEMO; DISGRAFIO
ELUSIVO (Que tende a esgueirar-se ou esquivar-se habilmente; que não é claro; vago, impreciso, ininteligível. // Kiu emas lerte forŝteliĝi aŭ eviti; kiu ne estas klara; vaga, nepreciza, nekomprenebla.) = DETURNEMA; EVITEMA; MALKLARA; KONFUZA; MALPRECIZA; NEKOMPRENEBLA
ENCAIXE DE CONSULTA (Preenchimento de um horário vago na agenda de um médico ou clínica, para atender um paciente que precisa de atendimento rápido, seja por um imprevisto, cancelamento ou urgência. // Plenigo de libera horo en la horaro de kuracisto aŭ kliniko, por servi pacienton, kiu bezonas rapidan atenton, ĉu pro neatenditaĵo, nuligo aŭ urĝo.) = EKSTRA / EKSTERVICA KONSULTDIFINO
ENERGIA TAQUIÔNICA (Energia que é transmitida por partículas de táquions, que se movem mais rápido que a luz. // Energio kiu estas transmisiata de takionaj partikloj, kiuj moviĝas pli rapide ol la lumo.) = TAKIONA ENERGIO
ENQUADRAMENTO (Em ciências sociais, narrativa que utiliza certas palavras, ideias, expressões e adjetivos que promovem uma abordagem que remolda o acontecimento, destacando alguns aspectos e ocultando outros, assim recortando , filtrando ou inserindo ângulos do fato ou do problema tratado, tornando-o mais conhecido, e portanto mais real ou pós-verdadeiro, condicionando a atitude dos cidadãos em relação ao ocorrido e eventualmente interferindo nos processos de mudanças, aceitações ou rejeições sociais. // En sociaj sciencoj, rakonto, kiu uzas certajn vortojn, ideojn, esprimojn kaj adjektivojn, kiuj estigas aliron, kiu reformas la okazaĵon, emfazante iujn aspektojn kaj kaŝante aliajn, tiel tranĉante, filtrante aŭ enmetante angulojn de la fakto aŭ problemo traktata, farante ĝin pli konata, kaj tial pli reala aŭ post-vera, kondiĉigante la sintenon de civitanoj rilate al la okazintaĵo kaj eble influante en la procedojn de ŝanĝoj, akceptoj aŭ rifuzoj sociaj.) = KADRIGO; TRANSKADRIGO; FAKTOFILTRADO; RAPORTFILTRADO
ESPOCAR (Ou espoucar: estourar, explodir, saltar para fora. // Aŭ krevi, eksplodi, eliĝegi.) = EKSPLODI; ELIĜEGI; KREVI

ESPORTE RADICAL (Ou esporte de aventura, esporte de ação: desporto com maior grau de risco físico, dado às condições de altura, velocidade ou outras variantes em que é praticado. // Aŭ aventura sporto, aga sporto: sporto kun pli alta grado de fizika risko, pro kondiĉoj de alteco, rapideco aŭ aliaj variantoj, en kiuj ĝi estas praktikata.) = RISKEGA / EKSTREM(EC)A / (EKSTREM)RISKA / (TRO)RISKEMA SPORTO
FERRITINA (Proteína globular que se localiza essencialmente no fígado, sendo a mais importante proteína de reserva do ferro, encontrada em todas as células, especialmente naquelas envolvidas na síntese de compostos férricos e no metabolismo e na reserva do ferro. // Globforma proteino kiu troviĝas esence en la hepato, estante la plej grava rezerva proteino de fero, trovata en ĉiuj ĉeloj, precipe en tiuj implikitaj en la sintezo de feraj kombinaĵoj kaj en la metabolo kaj rezervo de fero.) = FERRITINO
FIGUEIRA-DO-INFERNO (ou, em latim, Euphorbia piscatoria: Planta do gênero Euphorbia, da família Euphorbiaceae, que se apresenta como um arbusto suculento com até 1,75 metros de altura, com caules bastante ramificados e folhas dispostas no ápice dos ramos. // Planto el la genro Eŭforbio, el la familio Eŭforbiacoj, kiu prezentiĝas kiel suka arbusto ĝis 1,75 metrojn alta, kun tre branĉecaj tigoj kaj folioj aranĝitaj ĉe la pinto de la branĉoj.) = KANARIA EŬFORBIO

FITDANCE (Aula de dança que combina a prática de exercícios físicos com a diversão e a música, utilizando coreografias que trabalham o corpo inteiro e que são inspiradas em ritmos populares. // Danckurso, kiu kunigas fizikajn ekzercojn kun amuzo kaj muziko, uzanta koregrafiojn, kiuj plifortigas la tutan korpon kaj estas inspirataj de popularaj ritmoj.) = GIMNASTIKDANCO

HEMORROÍSSA (Mulher que padece de hemorragia vaginal; segundo o Evangelho bíblico, mulher que foi curada de um fluxo de sangue constante, ao tocar a túnica de Jesus. // Virino kiu suferas pro vagina hemoragio; laŭ la biblia Evangelio, virino kiu estis resanigita je konstanta sangofluo, tuŝinte la tunikon de Jesuo.) = VAGINHEMORAGIULINO
HOMILÉTICA (Em teologia, aplicação dos princípios gerais de retórica para o ministério específico da pregação. // En teologio, apliko de la ĝeneralaj principoj de retoriko por la specifa ministerio de predikado.) = RELIGIA ORATORARTO, HOMILETIKO
HOMILIASTA (O praticante da homilética, ou, mais coloquialmente, de pregador; pessoa que escreve e/ou prega homilias. // La praktikanto de homiletiko, aŭ, pli komunuze, predikanto; persono, kiu verkas kaj/aŭ predikas homiliojn.) = RELIGIA ORATORO / PREDIKANTO; HOMILETIKISTO
IRIDESCENTE (cujas cores são as do arco-íris ou que reflete essas cores. // kiu havas kolorojn tiajn de la ĉielarko, aŭ kiu reflektas tiajn kolorojn.) = ĈIELARK-KOLORA
KUSH (Variação de Cannabis pura ou híbrida, originada de plantas do Afeganistão, norte do Paquistão e noroeste da Índia. // Variaĵo de pura aŭ hibrida kanabo, origininta de plantoj el Afganio, norda Pakistano kaj nordokcidenta Barato.) = KUŜIO
LEVAR A LUGAR NENHUM (Expressão que significa que algo é inútil, sem propósito ou não tem resultados positivos, sendo usada para descrever algo que não ajuda a alcançar um objetivo, resolver um problema ou mudar uma situação, podendo ser usada para classificar um comportamento, uma discussão, uma investigação, etc. // Esprimo, kiu signifas, ke io estas senutila, sen celo aŭ ne havas pozitivajn rezultojn, uzata por priskribi ion, kio ne helpas atingi celon, solvi problemon aŭ ŝanĝi situacion, povante esti uzata por klasifiki konduton, diskuton, esploron, ktp.) = KONDUKI NENIEN; ESTI VANA / SENUTILA / SENFRUKTA
LINGUÍSTICA DE CORPUS (Método empírico para o estudo da linguagem por meio de um corpus de texto. // Empiria metodo por la studo de lingvo per teksta korpuso.) = KORPUSA LINGVISTIKO; LINGVA KORPUSO; LINGVA BAZA TEKST(AR)O
MACCHIATO (ou Pingado: bebida de café expresso que recebe uma pequena quantidade de leite espumado ou vaporizado, geralmente com uma camada de espuma de leite, significando a palavra "macchiato" "manchado" em italiano, sendo o objetivo da bebida "manchar" o expresso com um pouco de leite, sem que ele o domine. // Trinkaĵo el espreso-kafo kiu ricevas malgrandan kvanton da ŝaŭmigita aŭ vaporumita lakto, kutime kun tavolo da laktoŝaŭmo, signifante la vorto "macchiato" "makulita" en la itala, estante la celo de la trinkaĵo "makuli" la espreson per iom da lakto, sen ke ĝi superregu ĝin.) = MAKULATA KAFO / ESPRESSO

MAR ABERTO (Mar que possui ligação direta com o oceano, a exemplo do Mar do Norte, na Europa, e do Mar da China. // Maro, kiu posedas rektan ligon kun la oceano, ekzemple de la Norda Maro, en Eŭropo, kaj la Ĉina Maro.) = OCEANKONTAKTA MARO; (área de mar distante da costa. // spaco de maro malproksima de la bordo.) = MALPROKSIMBORDA MARO
MESSIANATO (Período de atividade e governo de um messias ou redentor, ou seja, o tempo em que um líder, considerado enviado divino, exerce sua influência e missão salvadora; em um sentido mais amplo, período de esperança e renovação, liderado por um líder considerado um redentor por um grupo ou povo. // Periodo de agado kaj regado de mesio aŭ savanto, t.e., la tempo, dum kiu gvidanto, konsiderata dia sendito, plenumas sian influon kaj savan mision; en pli vasta senco, periodo de espero kaj renoviĝo, gvidata de gvidanto konsiderata savanto de grupo aŭ popolo.) = MISIECO (No contexto cristão, período em que Jesus Cristo, o Messias, esteve na Terra, exercendo seu ministério. // En kristana kunteksto, periodo, dum kiu Jesuo Kristo, la Mesio, estis sur la Tero, plenumante sian ministerion.) MESIADO
MIASTENIA GRAVE (Doença autoimune que afeta a comunicação entre os nervos e os músculos, o que resulta em fraqueza muscular. // Memimuna malsano, kiu trafas la komunikadon inter nervoj kaj muskoloj, rezultigante muskolmalfortecon.) = GRAVA MIASTENIO
MOCHILÃO (Em linguagem popular, viagem com pouca bagagem, geralmente apenas uma mochila, quando se procura reduzir ao máximo os gastos com transporte, alimentação e alojamento, sendo um estilo de viagem autônomo e independente, onde o viajante organiza o roteiro e a logística por conta própria, buscando uma experiência mais autêntica e imersiva em diferentes destinos. // En popola esprimado, vojaĝo kun malmulte da pakaĵoj, kutime nur dorsosako, kiam oni klopodas por minimumigi elspezojn por transporto, manĝo kaj loĝado, estanta stilo de vojaĝo aŭtonoma kaj sendependa, kiam la vojaĝanto organizas la itineron kaj loĝistikon memstare, celante pli aŭtentan kaj enprofundiĝan sperton en diversaj destinoj.) = LIBERA / ŜPARELELSPEZA VOJAĜADO; DORSOSAKTURISMO
MOVIMENTO DE LIBERAÇÃO NACIONAL - TUPAMAROS (MLN-T) (Ou simplesmente Tupamaros: grupo guerrilheiro marxista-leninista uruguaio de guerrilha urbana, que operou nas décadas de 1960 e 1970, antes e durante a ditadura civil-militar no Uruguai (1973-1985). // Aŭ simple Tupamaroj: urugvaja marksisma-leninisma gerila grupo de urba gerilo, kiu operaciis dum la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, antaŭ kaj dum la civil-militista diktaturo en Urugvajo (1973-1985).) = MOVADO POR LA NACIA LIBERIGO – TUPAMAROJ
MURUCUTUTU (Ou murucutu (Pulsatrix perspicillata): espécie de coruja estrigiforme nativa dos neotrópicos, desde o sul do México, passando por toda América Central até o sudeste do Brasil. // Aŭ murukutuo (Pulsatrix perspicillata): specio de strigoformaj strigo indiĝena de neotropikoj, de suda Meksiko tra tuta Centra Ameriko ĝis sudorienta Brazilo.) = OKULVITRA STRIGO

NARRATIVA (No campo da política e da comunicação, argumentação de mera opinião ou de apenas ponto de vista estratégico sobre algo, apresentada como descrição correspondente a fato verdadeiro, sem necessariamente o ser; na retórica, forma de sofisma ou persuasão enganosa, que utiliza técnicas de enquadramento para apresentar uma opinião ou estratégia como fato, muitas vezes empregando falácias e buscando estabelecer uma doxa particular como se fosse episteme, tendo como objetivo a manipulação da percepção pública, podendo também ser sem má-fé. // En la kampoj de politiko kaj komunikado, argumentado de nura opinio aŭ nur strategia vidpunkto pri io, prezentita kiel priskribo respondanta al vera fakto, ne nepre estante tia; en retoriko, formo de sofismo aŭ trompa persvado, kiu uzas kadrigajn teknikojn por prezenti opinion aŭ strategion kiel fakton, ofte uzante sofismojn kaj celante establi apartan dokson kvazaŭ ĝi estus epistemo, havante kiel celon manipuli la publikan percepton, povante ankaŭ esti sen malbona intenco.) = RETORIKAĴO; (LOGIKA) REZONAĴO; PRETERPRISKRIBO; SOFISMO; PARALOGISMO; KADRIGO; TRANSKADRIGO; TRANSPRISKRIBO; FAKTOFILTRAĴO; RAPORTFILTRAĴO
NEURASTENIA (Transtorno psicológico resultado do enfraquecimento do sistema nervoso central, culminando em astenia física e mental. // Psikologia perturbo rezultanta el malfortiĝo de la centra nerva sistemo, finiĝanta en fizika kaj mensa astenio.) = NEŬRASTENIO
NÔNIO (Dispositivo de minimedição inventado pelo matemático português Pedro Nunes. // Minimum-mezura aparato inventita de la portugala matematikisto Pedro Nunes.) = NONIO

NOVÊNDIO (Ou Noníduo, novena: período de 9 dias. // Aŭ Naŭtago, noveno: periodo de 9 tagoj.) = NAŬTAGDAŬRO
OCTANAGEM (Ou índice de octano: índice de resistência à detonação de combustíveis usados em motores no ciclo de Otto (como gasolina, álcool, GNV e GPL Auto), fazendo relação de equivalência à resistência de detonação de uma mistura percentual de isoctano (2,2,4 trimetilpentano) e n-heptano. // Aŭ oktana indico: indico de rezisto al detonacio de brulaĵoj uzataj en motoroj de Otto-ciklo (kiel benzino, alkoholo, NGV kaj Aŭto-GPL), farante rilaton de ekvivalenteco al la detonacia rezisto de procenta miksaĵo de izooktano (2,2,4-trimetilpentano) kaj n-heptano.) = OKTANA INDICO / NOMBRO
ORNITÓPTERO (Aeródino que obtém tanto a sustentação quanto a propulsão por intermédio do movimento alternativo de suas asas, semelhantemente ao que ocorre em aves, morcegos e insetos voadores. // Aerodinamo, kiu akiras kaj subtenon kaj pelon per la alternativa movado de siaj flugiloj, simile al tio, kio okazas ĉe birdoj, vespertoj kaj flugantaj insektoj.) = ORNITOPTERO

PANDA-VERMELHO (ou panda-ruivo, raposa-de-fogo, gato-de-fogo, nome científico, Ailurus fulgens: Pequeno mamífero arborícola e a única espécie do gênero Ailurus, pertencente à família Ailuridae, mas que já foi classificado nas famílias Procyonidae (guaxinins) e Ursidae (ursos). // Malgranda arba mamulo kaj la nura specio de la genro Ailurus, apartenanta al la familio Ailuredoj, sed kiu jam estis klasifikita en la familioj Procionedoj (procionoj) kaj Ursedoj (ursoj).) = MALGRANDA / RUĜA PANDO

PARANOMÁSIA (Ou paronomásia: uso de palavras parônimas (semelhantes na forma ou no som, mas com significados diferentes) em uma mesma frase; conjunto de palavras de línguas diferentes que possuem origem comum (p.ex. push, inglês, e puxar, português, ambos do latim pulsare ), ou de palavras com sentidos diferentes numa mesma língua, também com origem comum (p.ex. tenro e terno, no português). // uzo de paronimoj (similaj laŭ formo aŭ sono, sed kun malsamaj signifoj) en sama frazo; aro de vortoj de malsamaj lingvoj kun komuna origino (ekz. push, angla, kaj puxar, portugala, ambaŭ el la latina pulsare), aŭ vortoj kun malsamaj signifoj en sama lingvo, ankaŭ kun komuna origino (ekz. tenro kaj terno, en la portugala).) = PARONOMAZIO; AGNOMINACIO; ADNOMINACIO; ANNOMINACIO; PROZONOMAZIO
PERIAPSIS (Ponto na órbita de um objeto (como um satélite ou uma nave espacial) que está mais próximo do corpo celeste que ele está orbitando, por exemplo, a Terra ou outro planeta; ponto da órbita onde a velocidade do objeto é máxima. // Punkto en la orbito de objekto (kiel satelito aŭ kosmoŝipo), kie ĝi estas plej proksima de la ĉiela korpo, kiun ĝi orbitas, ekzemple, la Tero aŭ alia planedo; punkto en la orbito, kie la rapido de la objekto estas maksimuma.) = PERIAPSIDO
PICURIS PUEBLO (Povo histórico habitante da região censo-designada localizada no estado estadunidense de Novo México, no Condado de Taos. // Historia popolo loĝanta en la censo-destinita regiono en la usona subŝtato Nov-Meksiko, en la Kantono Taos.) = PIKURIOJ
POST-IT (Ou nota adesiva: pequeno pedaço de papel com uma tira de cola re-adesiva no verso, feito para anexar notas temporariamente a documentos e outras superfícies, como, por exemplo, borda de páginas de livros, sendo um adesivo sensível à pressão de baixa aderência, permitindo que as notas sejam facilmente anexadas, removidas e até recolocadas em outro lugar sem deixar resíduos. // Aŭ glu-noto: malgranda paperpeco kun readhera glubendo sur la dorso, farita por alfiksi notojn portempe al dokumentoj kaj aliaj surfacoj, ekzemple, randoj de libro-paĝoj, estante malalt-adhera premsentiva gluaĵo, permesante, ke la notoj estu facile alfiksitaj, forigitaj kaj eĉ realfiksitaj aliloke sen lasi restaĵojn.) = (DUON)GLUNOTILETO

PUBLIPOST (Publicação ou postagem patrocinada, geralmente em mídias sociais, onde um criador de conteúdo (influenciador, blogueiro, etc.) divulga um produto ou serviço em troca de pagamento ou outros benefícios por parte de um anunciante, sendo, em outras palavras, uma forma de publicidade camuflada como conteúdo original, onde o objetivo é alcançar o público do criador de conteúdo de forma mais orgânica e autêntica. // Sponsorita publikigo aŭ afiŝo, kutime en sociaj amaskomunikiloj, kie kreanto de enhavo (influisto, blogisto, ktp.) reklamas produkton aŭ servon kontraŭ pago aŭ aliaj profitoj de anoncanto, estante, alivorte, kaŝita reklamo kiel originala enhavo, kies celo estas atingi la publikon de la kreanto pli esence kaj vereme.) = SUBREKLAMAĴO
QUADRÍDUO (Período de 4 dias. // Periodo de 4 tagoj.) = KVARTAGDAŬRO
QUINQUÍDIO (Período de 5 dias. // Periodo de 5 tagoj.) = KVINTAGDAŬRO
RAPINAGEM (Caráter ou condição de rapinante. // Karaktero aŭ naturo de rabanto.) = RABEMO; (Hábito de rapinar. // Kutimo rabi.) = RABADO
RARÁMURI (Ou Tarahumara (exônimo dado pelos espanhóis): grupo de indígenas das Américas, oriundos do estado de Chihuahua, habitando posteriormente as regiões altas de Sierra Madre Ocidental, após o contato com europeus, sendo famosos por sua forma de oração, que envolve correr por longos períodos, e conhecidos pela sua habilidade em corridas de longa distância, especialmente em terrenos montanhosos. // Aŭ Tarahumaro (ekzonimo donita de hispanoj): grupo de indiĝenoj de Ameriko, devenintaj el la ŝtato Chihuahua, poste loĝantaj en la altaj regionoj de Sierra Madre Occidental, post kontakto kun eŭropanoj, famaj pro sia preĝmaniero, kiu inkludas kuradon dum longaj periodoj, kaj konataj pro sia kapablo en longdistancaj kuradoj, precipe en montaraj terenoj.) = RARAMURIO; TARAHUMARO
RELEGAR A SEGUNDO PLANO (Colocar algo ou alguém numa posição menos importante, de menor destaque, ou simplesmente ignorar ou deixar de lado; afastar a atenção de algo, negligenciar ou preterir. // Meti ion aŭ iun en malpli gravan pozicion, aŭ simple ignori aŭ flankenlasi; forigi atenton de io, neglekti aŭ preterlasi.) = MALGRAVIGI; IGNORI; PRETERLASI; METI EN DUAN RANGON
RELÓGIO INTELIGENTE (Ou smartwatch: relógio de pulso computadorizado com funcionalidades que vão além de mostrar as horas, e é com frequência comparado aos assistentes digitais pessoais. // Aŭ komputhorloĝo: komputilizita brakhorloĝo kun funkcioj pli ol montri la horon, kaj ofte komparata al personaj ciferecaj helpantoj.) = KOMPUHORLOĜO; INTELEKTA HORLOĜO

RINOCERONTE BRANCO DO SUL (ou rinoceronte-branco-meridional (Ceratotherium simum simum): Uma das duas subespécies do rinoceronte branco (a outra é o muito mais raro rinoceronte branco do norte), sendo a subespécie mais comum e difundida de rinoceronte. // Unu el la du subspecioj de la blanka rinocero (la alia estas la multe pli rara norda blanka rinocero), estanta la plej ofta kaj disvastiĝinta subspecio de rinocero.) = BLANKA SUDA RINOCERO

SAHEL (ou Sael: Na África, faixa de 500 a 700 km de largura, em média, e 5 400 km de extensão, entre o deserto do Saara, ao norte, e a savana do Sudão, ao sul; e entre o oceano Atlântico, a oeste, e ao mar Vermelho, a leste. // En Afriko, strio de 500 ĝis 700 km da larĝo, averaĝe, kaj 5 400 km da longo, inter la Sahara dezerto, norde, kaj la Sudana savano, sude; kaj inter la Atlantika Oceano, okcidente, kaj la Ruĝa Maro, oriente.) = SAHELO
SATOSHI (A menor unidade do bitcoin. // La plej minimuma ero de bitmono) = SATOŜO
SER RESPONSÁVEL (Pela ocorrência ou não ocorrência de alguma coisa. // Pri la okazo aŭ neokazo de io.) = ESTI PRIRESPONDA
SEXTÍDIO (Período de 6 dias. // Periodo de 6 tagoj.) = SESTAGDAŬRO
TEORBA (ou tiorba: Instrumento de cordas criado na Itália, no final do século XVI, sendo o nome, na verdade, uma variedade de instrumentos similares ao alaúde, de braço longo, com uma caixa de tarraxas, como o alaúde italiano liuto attiorbato, o francês théorbe des pièces, o britânico theorbo, o arquialaúde, o alaúde barroco alemão, o angélico ou angélica. // Kordinstrumento kreita en Italio, fine de la 16-a jarcento, estante la nomo, fakte, vario de instrumentoj similaj al la liuto, kun longa kolo, kun agordokesto, kiel la itala liuto attiorbato, la franca théorbe des pièces, la brita theorbo, la arkiliuto, la germana baroka liuto, la anĝeliko aŭ angelica.) = TEORBO

TISANA (Ou garrafada: Infusão ou decocção de ervas medicinais, que serve como bebida para doentes (ou enfermos). // Aŭ herbinfuzaĵo: infuzaĵo aŭ dekoktaĵo de kuracherboj, kiu servas kiel trinkaĵo por malsanuloj.) = TIZANO

TREND (Algo que está em voga, que está a ganhar popularidade e a ser replicado por muitos, se tornando viral, como músicas, danças, desafios ou frases. // Io, kio estas en modo, akirante popularecon kaj estante ripetata de multaj, iĝanta furora, kiel muzikoj, dancoj, defioj aŭ frazoj.) = (RET)FURORAĴO
TRÍDUO (Período de 3 dias. // Periodo de 3 tagoj.) = TRITAGDAŬRO
TRIMETILPENTANO (Ou 2,2,4-trimetilpentano: alcano de cadeia ramificada, isômero do octano, sendo o padrão (100) na escala de octanagem, e conhecido por iso-octano devido a simetria da configuração espacial. // Aŭ 2,2,4-trimetilpentano: branĉoĉena alkano, izomero de oktano, estante la normo (100) en la oktana skalo, kaj konata kiel izooktano pro la simetrio de la spaca konfiguracio.) = TRIMETILPENTANO, 2,2,4-TRIMETILPENTANO
TUATARA (ou, nome científico, Sphenodon spp: Réptil endêmico da Nova Zelândia, que faz parte da ordem Rhynchocephalia (ou Sphenodontida), sendo seu único representante vivo, tendo compartilhado um ancestral comum com outros répteis por volta de há 250 milhões de anos. // Reptilio endemia de Nov-Zelando, kiu estas parto de la ordo Rinkoĥocefaloj (aŭ Sfenodontidoj), estante ĝia nura vivanta reprezentanto, kunhavinte komunan prapatron kun aliaj reptilioj antaŭ ĉirkaŭ 250 milionoj da jaroj.) = TUATARO

TUBARÃO-COBRA (ou, em latim, Chlamydoselachus anguineus, ou tubarão-enguia: Espécie de tubarão da família Chlamydoselachidae, representando, junto com C. africana, as duas últimas espécies viventes dos Chlamydoselachidae. // Specio de ŝarko el la familio Klamidoselakedoj, reprezentanta, kune kun C. africana, la du lastajn vivantajn speciojn de la Klamidoselakedoj.) = KOLUMA ŜARKO

TUBARÃO-FANTASMA (ou, nome científico, Hydrolagus trolli, ou Quimera-azul-de-nariz-pontiagudo: Espécie de peixe da família Chimaeridae, podendo ser encontrada nos seguintes países: Nova Caledônia, Nova Zelândia e África do Sul, sendo que o seu habitat natural é o mar aberto. // Specio de fiŝo el la familio Ĥimeredoj, trovebla en la sekvaj landoj: Nov-Kaledonio, Nov-Zelando kaj Sud-Afriko, kies natura habitato estas la malproksimborda maro.) = HIDROLAGO TROLO

VEADO-ALMISCAREIRO (ou, em latim, Moschus moschiferus: Animal nativo do nordeste asiático, encontrado em países como República Popular da China, Cazaquistão, Coreia do Sul, Coreia do Norte, Mongólia e Rússia, possuindo uma glândula abdominal que produz almíscar, uma secreção de forte odor que é utilizada pelo homem na produção de perfumes e medicamentos, sendo atualmente classificada como uma espécie ameaçada. // Besto origininta de nordorienta Azio, trovata en landoj kiel Popola Respubliko Ĉinio, Kazaĥio, Sud-Koreio, Nord-Koreio, Mongolio kaj Rusio, posedanta abdomenan glandon kiu produktas moskon, sekrecion kun forta odoro kiu estas uzata de homoj por produkti parfumojn kaj medikamentojn, estante nuntempe klasifikita kiel minacata specio.) = SIBERIA MOSKULO